فک قرار بازداشت موقت یعنی چه

وقتی پای دادگاه و پرونده های قضایی به میان می آید، «قرار بازداشت موقت» یکی از جدی ترین اصطلاحاتی است که می تواند زندگی یک نفر را زیر و رو کند. این قرار به این معنی است که کسی به صورت موقت و تا زمانی که تحقیقات پرونده اش کامل شود، باید در بازداشت بماند و از آزادی اش محروم شود. حالا اگر پرونده شما یا عزیزتان به این مرحله رسیده باشد، حتماً با خودتان می پرسید: اصلاً فک قرار بازداشت موقت یعنی چه؟ به زبان ساده، فک قرار بازداشت موقت یعنی لغو کردن این دستور بازداشت، یعنی آزادی متهم از زندان یا بازداشتگاه. این یک خبر عالی برای هر کسی است که درگیر یک پرونده کیفری شده، چون به معنای رفع سلب آزادی است، هر چند هنوز به معنای تبرئه کامل نیست. در واقع، در این شرایط دادگاه با ارزیابی مجدد پرونده تشخیص می دهد که دیگر نیازی به بازداشت موقت فرد نیست و می تواند با شرایط یا بدون شرایط خاصی آزاد شود.

قرار بازداشت موقت: سلب آزادی موقت متهم

فکرش را بکنید، یک روز عادی دارید زندگی تان را می کنید و ناگهان با یک قرار قضایی مواجه می شوید که آزادی تان را محدود می کند. این همان اتفاقی است که با قرار بازداشت موقت برای یک نفر می افتد. این قرار، در واقع شدیدترین نوع قرار تأمین کیفری است که از طرف بازپرس صادر می شود و متهم را برای مدت مشخصی در بازداشت نگه می دارد. خب، چرا اصلاً چنین قراری صادر می شود؟

تعریف قرار بازداشت موقت (چیستی و ماهیت آن)

قرار بازداشت موقت، همان طور که از اسمش پیداست، یک دستور قضایی است که متهم را به صورت موقت از آزادی محروم می کند. این قرار برای این صادر می شود که در طول تحقیقات پرونده، متهم در دسترس باشد و نتواند روند دادرسی را مختل کند. این تصمیم معمولاً در مراحل اولیه تحقیقات و قبل از صدور کیفرخواست گرفته می شود. این قرار با اصل آزادی افراد و اصل برائت (یعنی هر کسی بی گناه است مگر خلافش ثابت شود) در تضاد است، برای همین هم قانون گذار شرایط خیلی خاصی برای صدورش در نظر گرفته و گفته باید خیلی با دقت صادر شود.

تبیین دلایل اصلی صدور قرار بازداشت موقت (ماده ۲۳۸ قانون آیین دادرسی کیفری)

مطابق ماده ۲۳۸ قانون آیین دادرسی کیفری، بازپرس برای صدور قرار بازداشت موقت باید دلایل محکمی داشته باشد و یکی از این شرایط حتماً باید وجود داشته باشد:

• بیم از بین رفتن آثار و ادله جرم: مثلاً متهم بخواهد مدارک و شواهد جرم را از بین ببرد یا دستکاری کند.
• بیم تبانی با متهمان دیگر، شهود و مطلعان: یعنی متهم با بقیه افراد درگیر در پرونده (مثل شریک جرم، شاهدان یا کسانی که اطلاعاتی دارند) هماهنگ شود تا واقعیت را کتمان کنند یا به نفع خودشان شهادت بدهند.
• بیم فرار یا مخفی شدن متهم: اگر بازپرس تشخیص دهد که متهم احتمالاً فرار می کند یا خودش را مخفی می کند تا به دست قانون نیفتد و نتوان او را برای ادامه تحقیقات یا محاکمه پیدا کرد.
• اخلال در نظم عمومی یا به خطر افتادن جان شاکی و شهود: اگر حضور آزادانه متهم باعث شود نظم جامعه به هم بخورد، یا جان شاکی، شاهدان یا حتی خانواده های آن ها در خطر قرار بگیرد، یا حتی خود متهم در خطر باشد.

پس می بینید که صدور این قرار، فقط زمانی اتفاق می افتد که واقعاً یک ضرورت جدی وجود داشته باشد.

موارد الزامی و جایز صدور قرار بازداشت موقت (ماده ۲۳۷ قانون آیین دادرسی کیفری)

قانون گذار علاوه بر دلایل بالا، برای بعضی از جرایم خاص، صدور قرار بازداشت موقت را جایز یا الزامی دانسته است. یعنی چی؟ ماده ۲۳۷ قانون آیین دادرسی کیفری، یک سری جرم را مشخص کرده که در صورت وجود دلایل، قرائن و امارات کافی مبنی بر توجه اتهام به متهم، می توان برای آن ها قرار بازداشت موقت صادر کرد:

1. جرایم سنگین: آن هایی که مجازات قانونی شان سلب حیات (اعدام)، حبس ابد یا قطع عضو است. همچنین جنایات عمدی که دیه آن ها یک سوم دیه کامل یا بیشتر باشد.
2. جرایم تعزیری درجه چهار و بالاتر: مثل بعضی از انواع سرقت، کلاهبرداری های سنگین و غیره.
3. جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور: اگر مجازات قانونی شان درجه پنج و بالاتر باشد.
4. ایجاد مزاحمت و آزار و اذیت: به خصوص برای بانوان و اطفال، یا تظاهر، قدرت نمایی و ایجاد مزاحمت با چاقو یا هر نوع اسلحه.
5. جرایمی مثل سرقت، کلاهبرداری، ارتشاء، اختلاس، خیانت در امانت، جعل یا استفاده از سند مجعول: اگر متهم قبلاً یک بار سابقه محکومیت قطعی به خاطر هر کدام از این جرایم را داشته باشد (حتی اگر جرم جدید از نوع درجه چهار و بالاتر نباشد).

نکته مهم اینجاست که بازداشت موقت شامل معاونت یا شروع به جرم نمی شود، بلکه فقط برای مباشر اصلی جرم قابل اعمال است. یعنی قانون می خواسته تا جای ممکن، از سلب آزادی افراد جلوگیری کند.

فک قرار بازداشت موقت: معنا و مفهوم دقیق

تا اینجا فهمیدیم قرار بازداشت موقت چیست و چرا صادر می شود. حالا نوبت به قسمت مهم داستان می رسد: فک قرار بازداشت موقت. این عبارت، در واقع نوری در انتهای تونل برای متهم و خانواده اش محسوب می شود و به معنی پایان دادن به بازداشت موقت است.

تعریف صریح و ساده فک قرار بازداشت موقت: لغو اثر قرار بازداشت و آزادی متهم

فک قرار بازداشت موقت به معنای لغو اثر قرار بازداشت است. یعنی مقام قضایی (بازپرس یا دادگاه) به این نتیجه می رسد که دیگر دلایلی که برای بازداشت موقت متهم وجود داشته، از بین رفته یا سست شده و نیازی به ادامه سلب آزادی او نیست. در نتیجه، متهم از بازداشتگاه آزاد می شود.

فک قرار بازداشت موقت، به زبان ساده، یعنی لغو شدن دستور بازداشت موقت و آزادی متهم از زندان، هر چند که این به معنای تبرئه کامل او نیست و تحقیقات پرونده ممکن است ادامه داشته باشد.

تفاوت فک قرار با تخفیف قرار

خیلی ها فک قرار را با تخفیف قرار اشتباه می گیرند، اما این دو با هم فرق دارند:

• فک قرار: در اینجا، قرار بازداشت موقت به طور کامل لغو می شود و متهم آزاد می گردد. البته معمولاً بعد از فک قرار بازداشت، یک قرار تأمین کیفری خفیف تر (مثل قرار وثیقه یا کفالت) صادر می شود تا متهم در دسترس مقام قضایی بماند، اما دیگر در بازداشت نیست. گاهی هم متهم بلاقید آزاد می شود، یعنی هیچ قرار دیگری برای او صادر نمی شود.
• تخفیف قرار: در این حالت، قرار بازداشت موقت به طور کامل لغو نمی شود، بلکه به یک قرار تأمین خفیف تر (مانند وثیقه، کفالت، یا التزام به حضور با قول شرف) تبدیل می شود. یعنی متهم می تواند با گذاشتن وثیقه یا معرفی کفیل، آزاد شود اما قرار تأمین همچنان پابرجا است. هدف از تخفیف قرار، این است که متهم آزاد شود ولی در دسترس مراجع قضایی بماند.

آیا فک قرار به معنای برائت است؟

نه، اصلاً این طور نیست! وقتی قرار بازداشت موقت فک می شود، فقط به این معناست که دیگر نیازی به سلب آزادی متهم نیست. پرونده کیفری همچنان در جریان است و تحقیقات ادامه پیدا می کند. ممکن است در نهایت متهم تبرئه شود، اما فک قرار بازداشت، به تنهایی به معنای برائت و بی گناهی نیست. فقط یعنی مرحله سلب آزادی موقت به پایان رسیده است.

اهمیت این مرحله در فرآیند دادرسی کیفری

مرحله فک قرار بازداشت موقت، برای متهم و خانواده اش اهمیت حیاتی دارد. این موضوع می تواند بار روانی و اجتماعی زیادی را از دوش آن ها بردارد. علاوه بر این، متهم آزاد شده می تواند بهتر از خود دفاع کند، با وکیلش همکاری مؤثرتری داشته باشد و برای جمع آوری مدارک لازم اقدام کند. در واقع، این مرحله نشان دهنده این است که سیستم قضایی، حتی در شدیدترین قرارهای تأمینی هم، آزادی فرد را محترم می شمارد و آن را تنها در صورت لزوم حفظ می کند.

دلایل اصلی و قانونی برای فک قرار بازداشت موقت

فک قرار بازداشت موقت، همین طوری و بدون دلیل اتفاق نمی افتد. قانون برای این کار هم شرایط و دلایل مشخصی را پیش بینی کرده است. در این بخش به مهم ترین دلایل قانونی برای لغو بازداشت موقت می پردازیم.

ضعف دلایل و قرائن علیه متهم

گاهی اوقات در طول تحقیقات، دلایل و شواهدی که در ابتدا منجر به بازداشت موقت شده بودند، سست می شوند یا حتی از بین می روند. مثلاً ممکن است شاهدی شهادتش را پس بگیرد، یا مدارک جدیدی پیدا شود که بی گناهی متهم را نشان دهد. در این شرایط، بازپرس یا دادگاه دیگر دلیلی برای ادامه بازداشت موقت نمی بیند. طبق رویه قضایی و نظریه برخی قضات، اگر دلایل علیه متهم ضعیف باشد، می توان قرار بازداشت موقت را فک کرد و حتی متهم را بدون قید و شرط آزاد نمود (اگرچه این مورد اخیر کمتر رایج است و معمولاً قرار دیگری صادر می شود).

مرتفع شدن علت صدور بازداشت (ماده ۲۴۱ قانون آیین دادرسی کیفری)

یادتان هست که گفتیم بازداشت موقت به دلایل خاصی صادر می شود، مثل ترس از فرار متهم یا از بین بردن مدارک؟ حالا اگر آن دلیل اصلی از بین برود، دیگر چه نیازی به ادامه بازداشت است؟ ماده ۲۴۱ قانون آیین دادرسی کیفری همین را می گوید:

«هرگاه علت بازداشت مرتفع شود و موجب دیگری برای ادامه آن نباشد، بازپرس با موافقت دادستان فوری از متهم رفع بازداشت می کند. در صورت مخالفت دادستان با تصمیم بازپرس، حل اختلاف با دادگاه صالح است. اگر متهم نیز موجبات بازداشت را مرتفع بداند، می تواند فک قرار بازداشت یا تبدیل آن را از بازپرس تقاضا کند. بازپرس به طور فوری و حداکثر ظرف پنج روز به طور مستدل راجع به درخواست متهم اظهارنظر می کند. در صورت رد درخواست، مراتب در پرونده ثبت و قرار رد به متهم ابلاغ می شود و متهم می تواند ظرف ده روز به آن اعتراض کند. متهم در هر ماه فقط یک بار می تواند این درخواست را مطرح کند.»

تصور کنید متهمی به خاطر ترس از فرار بازداشت شده بود، اما حالا با ارائه مدارک محکم (مثلاً سند ملکی یا شغلی ثابت) نشان می دهد که قصد فرار ندارد. در این صورت، علت بازداشت مرتفع شده و امکان رهایی از بازداشت موقت فراهم می شود.

سپری شدن مواعد قانونی بازداشت (ماده ۲۴۲ قانون آیین دادرسی کیفری)

قانون گذار برای بازداشت موقت، سقف زمانی مشخصی تعیین کرده است تا کسی بی دلیل برای مدت طولانی در بازداشت نماند. این یک حقوق مهم متهم است. ماده ۲۴۲ قانون آیین دادرسی کیفری تکلیف بازپرس را در این خصوص روشن کرده است:

• برای جرایم خاص (موضوع بندهای الف، ب، پ و ت ماده ۳۰۲ قانون آیین دادرسی کیفری که مربوط به جرایم بسیار سنگین هستند)، متهم حداکثر تا دو ماه می تواند در بازداشت بماند.
• در سایر جرایم، حداکثر این مدت یک ماه است.

اگر در این مدت پرونده به تصمیم نهایی در دادسرا نرسد، بازپرس مکلف است که قرار تأمین را فک یا تخفیف دهد. البته اگر دلایل موجهی برای ادامه بازداشت وجود داشته باشد، بازپرس می تواند قرار را ابقا کند، اما باید دلایل را به متهم ابلاغ کند و متهم حق اعتراض دارد.

همچنین، قانون برای حداکثر مدت بازداشت موقت در ایران یک سقف کلی هم در نظر گرفته است:

• مدت بازداشت نباید از حداقل مجازات حبس مقرر در قانون برای آن جرم تجاوز کند.
• در هر صورت، برای جرایم موجب مجازات سلب حیات، مدت بازداشت موقت از دو سال و در سایر جرایم از یک سال تجاوز نمی کند.

این ماده همچنین تأکید می کند که بازپرس وظیفه دارد هر یک ماه یا دو ماه (بسته به نوع جرم) وضعیت قرار بازداشت را بازبینی کند و درباره ابقا، فک یا تخفیف آن تصمیم بگیرد. این یعنی بازپرس مسئولیت دارد که آزادی افراد را بیهوده سلب نکند.

تبصره ۱ ماده ۲۴۲: این سقف زمانی (حداکثر مدت بازداشت) شامل مجموع قرارهای صادره در دادسرا و دادگاه است و قرارهای تأمینی دیگر که منجر به بازداشت متهم می شوند را هم در بر می گیرد.

تبصره ۲ ماده ۲۴۲: اگر بازپرس طبق همین ماده در مورد قرار نظر نداده باشد، باید به درخواست متهم برای فک یا تبدیل قرار (موضوع ماده ۲۴۱) رسیدگی کند.

عدم انطباق اتهام با موارد قانونی بازداشت موقت

گاهی ممکن است در ابتدای تحقیقات، اتهامی به متهم وارد شده باشد که به نظر می رسیده مشمول موارد الزامی یا جایز صدور قرار بازداشت موقت است (طبق ماده ۲۳۷). اما در ادامه تحقیقات مشخص می شود که اتهام وارد شده اصلاً در آن دسته از جرایم قرار نمی گیرد که بشود برایش قرار بازداشت موقت صادر کرد. در این صورت، چون یکی از پیش شرط های اصلی صدور قرار از بین رفته، بازپرس یا دادگاه مکلف به فک قرار بازداشت است.

امکان صدور قرار تأمین خفیف تر و کفایت آن

هدف اصلی از قرارهای تأمین کیفری، دسترسی به متهم و جلوگیری از فرار یا تبانی اوست. قرار بازداشت موقت شدیدترین نوع این قرارهاست. اگر در طول تحقیقات، شرایطی فراهم شود که بشود با یک قرار تأمین خفیف تر (مثل وثیقه، کفالت، یا التزام به حضور) همین هدف را تأمین کرد، دیگر نیازی به بازداشت موقت نیست. مثلاً اگر متهم بتواند وثیقه مناسبی (چه ملکی و چه نقدی) فراهم کند، یا یک کفیل معتبر معرفی کند، بازپرس می تواند قرار بازداشت موقت را فک و آن را به وثیقه یا کفالت تبدیل کند. این همان تفاوت فک قرار با تبدیل قرار تامین است که قبلاً به آن اشاره کردیم.

مراحل و مراجع رسیدگی به فک قرار بازداشت موقت

حالا که با دلایل فک قرار بازداشت موقت آشنا شدیم، مهم است که بدانیم این فرآیند چطور پیش می رود و کدام مراجع قضایی مسئول رسیدگی به آن هستند.

اظهارنظر خودکار بازپرس (وظیفه بازپرس)

بازپرس، به عنوان مقام تحقیق کننده در دادسرا، وظیفه مهمی در خصوص بازداشت موقت دارد. همان طور که در ماده ۲۴۲ قانون آیین دادرسی کیفری دیدیم، بازپرس مکلف است که به طور دوره ای (هر یک یا دو ماه یک بار، بسته به نوع جرم) وضعیت قرار بازداشت موقت متهم را بررسی کند. او باید ببیند آیا دلایل بازداشت هنوز پابرجا هستند یا نه.

• اگر دلایل ادامه بازداشت از بین رفته باشد، بازپرس خودش باید فک یا تخفیف قرار تأمین را صادر کند.
• اگر تشخیص دهد بازداشت باید ادامه پیدا کند، باید دلایل موجه را ذکر کرده و قرار را ابقاء کند.

نکته مهم اینجاست که فک یا تخفیف قرار توسط بازپرس، نیازی به موافقت دادستان ندارد. اما ابقای قرار تأمین یا ابقای بازداشت موقت، حتماً باید به تأیید دادستان برسد و اگر دادستان مخالفت کند، اختلاف به دادگاه صالح فرستاده می شود.

درخواست متهم یا وکیل او

متهم هم دست بسته نیست و حق دارد برای آزادی خود تلاش کند. ماده ۲۴۱ قانون آیین دادرسی کیفری این حق را به متهم یا وکیلش می دهد:

• حق تقاضا: متهم یا وکیل او می تواند از بازپرس بخواهد که قرار بازداشت موقت را فک یا تبدیل کند.
• مهلت رسیدگی: بازپرس مکلف است حداکثر ظرف پنج روز به این درخواست رسیدگی کند و نظر مستدل خود را اعلام نماید. این مهلت نشان دهنده اهمیت موضوع آزادی افراد است.
• حق اعتراض: اگر بازپرس با درخواست متهم موافقت نکرد و آن را رد کرد، متهم می تواند ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ قرار رد، به آن اعتراض کند. مرجع رسیدگی به اعتراض او، دادگاهی است که صلاحیت رسیدگی به اصل اتهام را دارد.
• محدودیت درخواست: متهم در هر ماه، فقط یک بار می تواند این درخواست را مطرح کند.

نقش دادستان

دادستان هم در فرآیند صدور و فک قرار بازداشت موقت، نقش کلیدی دارد:

• تأیید اولیه: هر قرار بازداشت موقتی که بازپرس صادر می کند، طبق ماده ۲۴۰ قانون آیین دادرسی کیفری، باید فوراً برای تأیید نزد دادستان ارسال شود. دادستان حداکثر ظرف ۲۴ ساعت نظر کتبی خود را اعلام می کند.
• موافقت یا مخالفت با فک یا ابقای قرار: همان طور که گفتیم، اگر بازپرس تصمیم به ابقای قرار بازداشت بگیرد، باید موافقت دادستان را کسب کند. در صورت مخالفت دادستان، اختلاف به دادگاه صالح فرستاده می شود و متهم تا ۱۰ روز (تا صدور رأی دادگاه) در بازداشت می ماند.
• مرجع حل اختلاف: اگر بین بازپرس و دادستان در مورد ابقای قرار بازداشت اختلاف نظر پیش بیاید، حل اختلاف با دادگاهی است که صلاحیت رسیدگی به اصل اتهام را دارد.

مرجع رسیدگی به اعتراضات

وقتی متهم به قرار بازداشت موقت (یا رد درخواست فک آن) اعتراض می کند، چه مرجعی به آن رسیدگی می کند؟

• دادگاه صالح: طبق ماده ۲۷۱ قانون آیین دادرسی کیفری، مرجع رسیدگی به اعتراضات متهم (و همچنین حل اختلاف بین دادستان و بازپرس) دادگاهی است که صلاحیت رسیدگی به اصل اتهام را دارد. یعنی اگر اتهام در صلاحیت دادگاه کیفری یک باشد، همین دادگاه به اعتراض رسیدگی می کند.
• مورد استثناء: اگر در حوزه قضایی دادسرا، دادگاه انقلاب یا دادگاه کیفری یک تشکیل نشده باشد، دادگاه کیفری دو همان محل، صالح به رسیدگی به اعتراض خواهد بود.
• قطعی بودن تصمیم: تصمیم دادگاه در این خصوص (رسیدگی به اعتراضات یا حل اختلاف) معمولاً قطعی است و دیگر قابل اعتراض نیست (مگر در موارد خاص استثنائی که در ماده ۲۷۳ اشاره شده است).

صدور قرار بازداشت موقت در دادگاه (ماده ۲۴۶)

گاهی اوقات ممکن است پرونده به دادگاه فرستاده شده باشد و تا آن زمان، یا از متهم تأمینی گرفته نشده باشد، یا تأمین قبلی اش از بین رفته باشد. در این شرایط، دادگاه خودش یا به درخواست دادستان، با رعایت مقررات قانونی، می تواند قرار تأمین یا نظارت قضایی صادر کند. اگر تصمیم دادگاه منجر به صدور قرار بازداشت موقت شود (مثلاً تشخیص دهد متهم قصد فرار دارد)، این قرار صادر شده توسط دادگاه، قابل اعتراض در دادگاه تجدیدنظر استان خواهد بود. این یعنی حتی اگر دادگاه هم قرار بازداشت موقت صادر کند، متهم همچنان حق اعتراض دارد.

ضمانت های حقوقی و جبران خسارت ایام بازداشت غیرقانونی

یکی از مهم ترین جنبه های حفظ حقوق شهروندی، امکان جبران خسارت بازداشت غیرقانونی است. اگر کسی بی گناه بازداشت شود، قانون برای او راهی برای جبران ضرر و زیان پیش بینی کرده است.

حق مطالبه خسارت ایام بازداشت (ماده ۲۵۵ قانون آیین دادرسی کیفری)

فکر کنید کسی را ماه ها یا حتی سال ها بازداشت کرده اند و بعد معلوم می شود بی گناه بوده و حکم برائت یا قرار منع تعقیب برایش صادر شده است. چه کسی باید جواب این مدت سلب آزادی را بدهد؟ ماده ۲۵۵ قانون آیین دادرسی کیفری، صراحتاً این حق را برای افراد قائل شده است:

«اشخاصی که در جریان تحقیقات مقدماتی و دادرسی به هر علت بازداشت می شوند و از سوی مراجع قضائی، حکم برائت یا قرار منع تعقیب در مورد آنان صادر شود، می توانند با رعایت ماده (۱۴) این قانون خسارت ایام بازداشت را از دولت مطالبه کنند.»

این ماده نشان می دهد که حتی اگر تقصیری متوجه قاضی هم نباشد، دولت مسئول جبران خسارتی است که به خاطر بازداشت بی گناهی به فرد وارد شده است. این یک ضمانت حقوقی مهم برای حفظ آزادی های فردی است.

شرایط عدم استحقاق جبران خسارت (ماده ۲۵۶)

البته مطالبه خسارت، همیشه ممکن نیست. قانون گذار در ماده ۲۵۶، مواردی را ذکر کرده که فرد بازداشت شده مستحق جبران خسارت نیست:

• خودداری از ارائه اسناد بی گناهی: اگر خود فرد مدارک یا اسنادی داشته که می توانسته بی گناهی اش را ثابت کند اما عمداً آن ها را ارائه نکرده است.
• تبانی برای فراری دادن مجرم: اگر کسی به منظور فراری دادن مجرم اصلی، خودش را در مظان اتهام قرار داده و بازداشت شده باشد.
• فراهم آوردن موجبات بازداشت به ناحق: اگر به هر دلیل دیگری، خود شخص به ناحق، موجبات بازداشت شدنش را فراهم کرده باشد. مثلاً اظهارات کذب کرده یا اطلاعات غلط داده باشد.
• بازداشت همزمان به علت قانونی دیگر: اگر همزمان با بازداشت مورد ادعا، به دلیل قانونی دیگری هم بازداشت بوده باشد (یعنی در هر صورت آزاد نبوده است).

این موارد عمدتاً بر اساس قاعده اقدام هستند، یعنی اگر کسی خودش عامل یا شریک در ایجاد وضعیت بازداشت خود باشد، نمی تواند از دولت مطالبه خسارت کند.

مراحل و مراجع مطالبه خسارت (کمیسیون استانی و ملی)

مطالبه خسارت هم فرآیند خاص خودش را دارد:

• درخواست به کمیسیون استانی: شخص بازداشت شده باید ظرف شش ماه از تاریخ ابلاغ رأی قطعی برائت یا قرار منع تعقیبش، درخواست جبران خسارت را به یک کمیسیون استانی تقدیم کند. این کمیسیون از سه نفر از قضات دادگاه تجدیدنظر استان تشکیل می شود.
• صدور حکم یا رد درخواست: کمیسیون استانی در صورت احراز شرایط، حکم به پرداخت خسارت می دهد.
• اعتراض به کمیسیون ملی: اگر درخواست جبران خسارت رد شود، شخص می تواند ظرف بیست روز از تاریخ ابلاغ رد درخواست، اعتراض خود را به کمیسیون ملی جبران خسارت اعلام کند.
• کمیسیون ملی: این کمیسیون از رئیس دیوان عالی کشور یا یکی از معاونانش و دو نفر از قضات دیوان عالی کشور تشکیل می شود. رأی این کمیسیون قطعی است.

مسئولیت دولت و امکان رجوع به مقصر اصلی (ماده ۲۵۹)

ماده ۲۵۹ قانون آیین دادرسی کیفری تأکید می کند که جبران خسارت در ابتدا بر عهده دولت است. اما یک نکته مهم دارد:

«…در صورتی که بازداشت بر اثر اعلام مغرضانه جرم، شهادت کذب یا تقصیر مقامات قضائی باشد، دولت پس از جبران خسارت می تواند به مسؤول اصلی مراجعه کند.»

یعنی اگر مشخص شود کسی از روی کینه و دشمنی، جرمی را اعلام کرده (اعلام مغرضانه)، یا شهادت دروغ داده (شهادت کذب)، یا حتی مقامات قضایی در این بازداشت تقصیری داشته اند، دولت می تواند بعد از پرداخت خسارت به متضرر، آن مبلغ را از مسئول اصلی بازداشت ناحق پس بگیرد.

صندوق جبران خسارت (ماده ۲۶۰)

برای اینکه این جبران خسارت به خوبی انجام شود و پولش آماده باشد، ماده ۲۶۰ قانون آیین دادرسی کیفری می گوید:

«به منظور پرداخت خسارت موضوع ماده (۲۵۵) این قانون، صندوقی در وزارت دادگستری تأسیس می شود که بودجه آن هر سال از محل بودجه کل کشور تأمین می گردد. این صندوق زیر نظر وزیر دادگستری اداره می شود و اجرای آراء صادره از کمیسیون بر عهده وی است.»

این صندوق نشان می دهد که قانون گذار برای حق جبران خسارت، پشتوانه مالی هم در نظر گرفته تا این حق، روی کاغذ نماند.

نتیجه گیری

در این مقاله، سعی کردیم با زبانی ساده و کاربردی، مفهوم فک قرار بازداشت موقت را برای شما باز کنیم. از دلایل صدور قرار بازداشت موقت گرفته تا شرایط و مراجع قانونی برای لغو آن و حتی حق مطالبه خسارت ایام بازداشت غیرقانونی، همه و همه را بررسی کردیم. حق آزادی فردی، یکی از اساسی ترین حقوق هر انسانی است و قانون هم تلاش می کند تا آن را به بهترین شکل ممکن تضمین کند. بنابراین، شناخت این قوانین و آگاهی از معنی فک قرار بازداشت برای هر شهروندی، به ویژه کسانی که خودشان یا عزیزانشان درگیر پرونده های قضایی هستند، اهمیت زیادی دارد.

به یاد داشته باشید که سیستم قضایی، پیچیدگی های خاص خودش را دارد. اگر با چنین شرایطی روبرو شدید، بهترین کار این است که هرچه سریع تر با یک وکیل متخصص مشورت کنید. وکیل می تواند با آگاهی کامل از جزئیات پرونده و مواد قانونی، بهترین راهکار را برای آزادی متهم بعد از فک قرار یا پیگیری سایر حقوق قانونی شما ارائه دهد. از اینکه تا پایان این مطلب همراه ما بودید، سپاسگزاریم.