کفیل در پرونده کیفری

وقتی پای پرونده های کیفری به میان می آید، ممکن است خیلی ها دچار سردرگمی شوند و ندانند چطور از حقوقشان دفاع کنند. یکی از این مفاهیم مهم، بحث «کفیل در پرونده کیفری» است. اگه تا حالا اسمش به گوشتان خورده و دقیق نمی دانید چیست، یا خدای نکرده خودتان یا یکی از عزیزانتان به آن نیاز پیدا کرده اید، جای درستی آمده اید. خلاصه بخواهید بدانید، کفیل کسی است که حضور متهم را تضمین می کند تا او موقتاً آزاد شود. اما جزئیاتش چیست؟ با ما همراه باشید تا سیر تا پیاز این موضوع را با هم بررسی کنیم.

قرار کفالت چیست؟ همه چیز درباره این تضمین قانونی

شاید برای شما هم پیش آمده باشد که در فیلم ها یا اخبار شنیده باشید که برای آزادی یک متهم، قرار کفالت صادر شده است. اما واقعاً این «قرار کفالت» چیست و چه هدفی دارد؟ اجازه بدهید خیلی خودمانی برایتان توضیح بدهم.

وقتی یک نفر متهم به جرمی می شود، مقام قضایی (مثلاً بازپرس دادسرا) نگران است که نکند این بنده خدا فرار کند، خودش را مخفی کند یا کلاً در دسترس نباشد و پرونده معطل بماند. از طرفی، حقوق اون کسی هم که از جرم آسیب دیده (بزه دیده) نباید پایمال شود. به همین خاطر، بعد از تفهیم اتهام و تحقیقات لازم، اگر دلایل کافی وجود داشته باشد، یکی از کارهایی که بازپرس می تواند بکند، صدور «قرار تأمین» است. قرار کفالت هم یکی از رایج ترین و شناخته شده ترین انواع این قرارهای تأمین است که توی ماده ۲۱۷ قانون آیین دادرسی کیفری بهش اشاره شده.

حالا این قرار کفالت چه اهدافی رو دنبال می کنه؟

• دسترسی به متهم و حضور به موقعش: اصلی ترین دلیل، اینه که متهم هر وقت لازم شد، توی دادسرا یا دادگاه حاضر بشه و قاضی بتونه به پرونده رسیدگی کنه.
• جلوگیری از فرار یا مخفی شدن: خب طبیعیه که با وجود یک تضمین، احتمال فرار یا پنهان شدن متهم کمتر میشه.
• تضمین حقوق بزه دیده و جبران ضرر و زیان: اگر جرم باعث خسارتی به کسی شده باشه، وجه الکفاله می تونه پشتوانه ای برای جبران اون خسارت باشه.

تفاوت قرار کفالت با سایر قرارهای تأمین

حتماً شنیده اید که قرارهای تأمین انواع مختلفی دارند. مثلاً قرار التزام به حضور، التزام به عدم خروج از حوزه قضایی، وثیقه و… هر کدوم از این ها شرایط و تعهدات خاص خودشون رو دارند.

• قرار التزام به حضور با قول شرف یا وجه التزام: توی این نوع قرار، خود متهم متعهد میشه که حاضر بشه. فرقش با کفالت اینه که تضمینش فقط حرف و قول خودشه یا یک مبلغ ناچیز وجه التزام.
• قرار وثیقه: این یکی فرقش با کفالت جدی تره. توی وثیقه، یک مال (معمولاً سند ملکی یا پول نقد) به عنوان تضمین توی دادگستری گرو گذاشته میشه. وثیقه از کفالت سنگین تر و محکم تره، چون مال مستقیماً در اختیار دادگاه قرار می گیره. اما توی کفالت، فقط یک نفر تضمین میده که متهم رو حاضر کنه و اگر نتونست، پول رو پرداخت کنه.

پس یادتان باشد، قرار کفالت این وسط یک جایگاه خاص خودش را دارد. نه به اندازه وثیقه سنگین است و نه به سادگی یک التزام به حضور.

در چه مراحلی از دادرسی قرار کفالت صادر می شود؟

معمولاً قرار کفالت در مراحل اولیه رسیدگی، یعنی مرحله تحقیقات مقدماتی و در دادسرا صادر می شود. این زمانی است که بازپرس دارد روی پرونده کار می کند و هنوز حکم قطعی صادر نشده. هدف هم این است که متهم تا زمان مشخص شدن وضعیتش، آزاد باشد اما در دسترس مقام قضایی بماند. البته ممکن است در مراحل بعدی و حتی در دادگاه هم نیاز به تمدید یا تغییر قرار تأمین باشد، اما نقطه شروع معمولاً همان دادسراست.

کفیل کیست؟ شرایطی که برای کفالت باید داشته باشید

خب حالا که فهمیدیم قرار کفالت چیست، برویم سراغ خود «کفیل». کفیل کیست و چه ویژگی هایی باید داشته باشد؟ خیلی ساده بگویم، کفیل کسی است که یک تعهد بزرگ را قبول می کند. او در مقابل مقام قضایی قول می دهد که اگر متهم احضار شد، او را حاضر کند. اگر هم نتوانست، مبلغی که به عنوان وجه الکفاله تعیین شده را پرداخت کند.

تعریف حقوقی کفیل در پرونده های کیفری

در واقع کفیل یک جور ضامن حضور است. او ضامن شخص متهم می شود که در هر زمانی که لازم شد، او را در مرجع قضایی حاضر کند. این تعهد صرفاً مربوط به حضور متهم است و کفیل مسئول اعمالی که متهم انجام داده یا قرار است انجام دهد، نیست. مسئولیت کفیل فقط و فقط محدود به حاضر کردن متهم است.

شرایط عمومی کفیل: عقل، بلوغ و رشد

هر کسی نمی تواند کفیل شود. قانون برای اینکه این تعهد جدی گرفته شود و مسئولیت پذیری وجود داشته باشد، شرایطی را برای کفیل در نظر گرفته است. اولین و مهم ترین این شرایط، همان هایی است که در مورد انجام هر کار حقوقی دیگری هم مطرح است:

• عقل: کفیل باید عاقل باشد و قوه تشخیص داشته باشد. یعنی مجنون نباشد.
• بلوغ: باید به سن قانونی بلوغ رسیده باشد. (برای آقایان ۱۵ سال تمام قمری و برای خانم ها ۹ سال تمام قمری، البته برای معاملات و تعهدات مالی، رشد هم شرط است.)
• رشد: این یکی مهم است. کفیل باید رشید باشد، یعنی توانایی اداره اموال و تشخیص مصلحت در امور مالی خودش را داشته باشد. یک بچه ۱۵ ساله ممکن است بالغ باشد، اما قطعاً رشید نیست که بخواهد مسئولیت مالی یک کفالت بزرگ را بپذیرد.

یعنی اگر کفیل، صغیر، مجنون یا سفیه (غیر رشید) باشد، کفالت او از نظر قانونی پذیرفته نیست و بی اعتبار است.

شرایط اختصاصی و مالی کفیل: توان پرداخت وجه الکفاله

بعد از شرایط عمومی، نوبت می رسد به توان مالی. این بخش بسیار مهم است، چون اگر کفیل نتواند متهم را حاضر کند، باید از پس پرداخت وجه الکفاله برآید. مقام قضایی باید مطمئن شود که کفیل این توانایی مالی را دارد. برای همین، از شما می خواهند که مدارکی دال بر توانایی مالی تان ارائه دهید. این مدارک می تواند شامل موارد زیر باشد:

کفالت با فیش حقوقی (حد نصاب و نکات مربوط به آن)

اگر کارمند دولت یا شرکتی هستید و حقوق ثابت می گیرید، می توانید از فیش حقوقی خود برای اثبات توانایی مالی استفاده کنید. البته، میزان حقوق و کسورات آن اهمیت دارد. مقام قضایی بررسی می کند که آیا با توجه به درآمد ماهیانه تان، می توانید مبلغ وجه الکفاله را در صورت لزوم پرداخت کنید یا نه. معمولاً باید حقوق شما به اندازه کافی باشد که مبلغ وجه الکفاله را پوشش دهد و یا با کسر از حقوقتان، آن را به مرور پرداخت کنید.

کفالت با سند ملکی (شرایط و ارزش گذاری)

یکی از رایج ترین راه ها برای اثبات توانایی مالی، ارائه سند ملکی است. در این حالت، ارزش ملک شما (که معمولاً توسط کارشناس دادگستری ارزیابی می شود) باید به اندازه مبلغ وجه الکفاله باشد. سند ملک به نام خود کفیل باشد و فاقد هرگونه بازداشت یا رهن و سایر موانع قانونی باشد.

کفالت با جواز کسب (محدودیت ها و الزامات)

گاهی اوقات، اگر مبلغ وجه الکفاله خیلی بالا نباشد و جرم هم از حساسیت کمتری برخوردار باشد، ممکن است با جواز کسب هم موافقت شود. یعنی کسی که جواز کسب معتبر دارد و نشان می دهد که فعالیت اقتصادی و درآمد مشخصی دارد، می تواند کفیل شود. البته باید دقت کنید که این روش معمولاً برای مبالغ کمتر و جرایم سبک تر کاربرد دارد و ارزش جواز کسب هم توسط مرجع قضایی تعیین می شود.

چه کسانی نمی توانند کفیل شوند؟ (محدودیت های قانونی و عملی)

به جز موارد صغیر، مجنون و سفیه که گفتیم، افراد دیگری هم هستند که نمی توانند کفیل شوند یا کفالتشان پذیرفته نمی شود:

• خود متهم: خب طبیعی است که متهم نمی تواند کفیل خودش شود.
• افرادی که اهلیت لازم را ندارند: همانطور که بالا گفتیم، هر کسی که عقل، بلوغ و رشد کافی را نداشته باشد، نمی تواند کفیل باشد.
• افرادی که توان مالی کافی ندارند: اگر مقام قضایی تشخیص دهد که شما توان پرداخت وجه الکفاله را ندارید، کفالت شما را نمی پذیرد. مثلاً اگر فیش حقوقی تان کفاف ندهد یا سند ملک تان قبلاً در جای دیگری گرو گذاشته شده باشد.
• افراد تحت تعقیب یا زندانی: کسی که خودش تحت تعقیب قضایی است یا در زندان به سر می برد، نمی تواند کفیل شخص دیگری شود.

وجه الکفاله: مبلغ تضمین و نحوه تعیین آن

یکی از مهمترین بخش های قرار کفالت، بحث «وجه الکفاله» است. این کلمه به چه معناست و چطور تعیین می شود؟ خیلی خلاصه بگویم، وجه الکفاله همان پول تضمینی است که اگر کفیل نتوانست متهم را حاضر کند، باید آن را بپردازد.

وجه الکفاله چیست؟

وقتی شما به عنوان کفیل تعهد می کنید که متهم را حاضر کنید، یک پشتوانه مالی برای این تعهد در نظر گرفته می شود. این پشتوانه همان وجه الکفاله است. این مبلغ به حساب دادگستری واریز نمی شود، بلکه کفیل متعهد می شود که در صورت عدم انجام تعهد (یعنی حاضر نکردن متهم)، آن را پرداخت کند. در واقع، این مبلغ مثل یک خط قرمز عمل می کند؛ اگر متهم حاضر نشود، این خط قرمز شکسته شده و مبلغ توسط قانون وصول می شود.

مبنای قانونی تعیین وجه الکفاله (ماده ۲۱۹ قانون آیین دادرسی کیفری)

تعیین مبلغ وجه الکفاله کار دلبخواهی نیست و قانون برایش چارچوب مشخصی دارد. ماده ۲۱۹ قانون آیین دادرسی کیفری به این موضوع اشاره می کند که مبلغ وجه الکفاله، همچنین وجه التزام و وثیقه، نباید در هیچ حالتی از خسارت وارد شده به بزه دیده کمتر باشد. این یعنی، اگر جرمی باعث خسارت مالی شده باشد، حداقل مبلغ کفالت باید به اندازه ای باشد که بتواند خسارت را پوشش دهد.

عوامل مؤثر بر تعیین میزان وجه الکفاله

بازپرس یا قاضی موقع تعیین مبلغ وجه الکفاله، فاکتورهای مختلفی را در نظر می گیرد تا یک مبلغ عادلانه و متناسب با پرونده تعیین کند. این عوامل عبارتند از:

• نوع جرم: طبیعتاً برای یک جرم سنگین مثل قتل یا کلاهبرداری بزرگ، مبلغ وجه الکفاله بیشتر از یک جرم سبک مثل توهین است.
• میزان مجازات قانونی: هر چقدر مجازات پیش بینی شده برای جرم شدیدتر باشد (مثلاً حبس های طولانی مدت)، احتمال فرار متهم بیشتر و در نتیجه وجه الکفاله بالاتر می رود.
• سوابق متهم: اگر متهم قبلاً سابقه فرار از دادگاه یا عدم حضور داشته باشد، این موضوع در تعیین مبلغ مؤثر است.
• وضعیت خانوادگی و اجتماعی متهم: وضعیت متهم، شغل و جایگاه اجتماعی اش می تواند در تشخیص احتمال فرار یا حضورش مؤثر باشد.
• خسارات وارده به بزه دیده: همانطور که گفتیم، حداقل مبلغ کفالت نباید از میزان خسارت کمتر باشد.
• احتمال فرار یا مخفی شدن: اگر متهم قرائن و شواهدی داشته باشد که نشان دهنده قصد فرار است، مبلغ وجه الکفاله بالاتر می رود.

حداقل و حداکثر مبلغ وجه الکفاله

قانون معمولاً برای این گونه مبالغ، یک حداقل و حداکثر مشخص نمی کند، بلکه معیارها را تعیین می کند. همانطور که گفته شد، حداقل مبلغ وجه الکفاله نباید از میزان خسارت وارد شده به بزه دیده کمتر باشد. اما حداکثری برای آن مشخص نشده و به تشخیص بازپرس بر اساس عوامل ذکر شده بستگی دارد. بازپرس سعی می کند مبلغی را تعیین کند که هم واقعاً تضمین کننده حضور متهم باشد و هم خارج از توان عرفی کفیل و متهم نباشد.

مراحل پذیرش کفالت: از معرفی تا صدور قرار قبولی

حالا که با تعریف کفیل و وجه الکفاله آشنا شدید، ببینیم این فرآیند کفالت از کجا شروع می شود و چطور به مرحله نهایی می رسد.

چگونگی معرفی کفیل توسط متهم

وقتی برای یک متهم قرار کفالت صادر می شود، مقام قضایی به او فرصت می دهد تا یک نفر را به عنوان کفیل معرفی کند. معمولاً متهم این موضوع را به خانواده یا دوستانش اطلاع می دهد و از آن ها می خواهد که اگر شرایطش را دارند، قبول کفالت کنند. کسی که قرار است کفیل شود، باید مدارک و مستندات لازم برای اثبات توانایی مالی اش را جمع آوری کند.

بررسی صلاحیت و توان مالی کفیل توسط مقام قضایی

بعد از اینکه کفیل به دادسرا یا دادگاه مراجعه کرد، مقام قضایی (بازپرس یا دادیار) شروع به بررسی می کند. اول از همه، شرایط عمومی کفیل (عقل، بلوغ، رشد) بررسی می شود. بعد نوبت به بررسی توان مالی می رسد. اینجاست که مدارکی مثل فیش حقوقی، سند ملک یا جواز کسب ارائه می شود. مقام قضایی با دقت این مدارک را می بیند و اگر لازم باشد، دستور کارشناسی برای ارزش گذاری ملک یا استعلام از مراجع مربوطه را می دهد. هدف این است که مطمئن شود کفیل واقعاً از پس پرداخت وجه الکفاله برمی آید.

صدور قرار قبولی کفالت (ماده ۲۲۳ قانون آیین دادرسی کیفری)

اگر مقام قضایی از همه جهات، صلاحیت و توان مالی کفیل را تأیید کرد، یک «قرار قبولی کفالت» صادر می کند. ماده ۲۲۳ قانون آیین دادرسی کیفری می گوید:

«بازپرس در مورد قبول وثیقه یا کفالت، قرار صادر می کند و پس از امضای کفیل یا وثیقه گذار، خود نیز آن را امضا می کند و با درخواست کفیل یا وثیقه گذار، تصویر قرار را به آنان می دهد.»

این یعنی یک برگه رسمی وجود دارد که نشان می دهد کفالت شما پذیرفته شده است.

تفهیم مسئولیت ها به کفیل و امضای قرار (نکات کلیدی این مرحله)

در همین مرحله صدور قرار قبولی کفالت، مقام قضایی مسئولیت های کفیل را به او تفهیم می کند. یعنی به کفیل می گوید که اگر متهم را در موعد مقرر حاضر نکند، چه پیامدهای مالی در انتظارش است. این تفهیم مسئولیت ها بسیار مهم است، چون بعداً کفیل نمی تواند ادعا کند که از این مسائل بی خبر بوده است. بعد از این تفهیم، قرار قبولی کفالت توسط کفیل و مقام قضایی امضا می شود. خوب است که یک نسخه از این قرار را برای خودتان بگیرید.

مدارک مورد نیاز برای کفیل شدن

برای اینکه کفیل شوید، معمولاً به مدارک زیر نیاز دارید:

• اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی کفیل
• مدارک مربوط به اثبات توان مالی (مانند فیش حقوقی، گواهی کسر از حقوق، سند مالکیت ملک به همراه پایان کار و استعلام ثبت، یا جواز کسب معتبر)
• در صورت نیاز، هر مدرک دیگری که مقام قضایی برای اثبات صلاحیت و توان مالی شما بخواهد.

پیامدهای عدم پذیرش کفیل

اگر کفیل معرفی شده شرایط لازم را نداشته باشد یا مقام قضایی توان مالی او را کافی نداند، کفالت پذیرفته نمی شود. در این صورت، متهم باید کفیل دیگری معرفی کند. اگر متهم نتواند کفیل مناسبی پیدا کند و قرار کفالت تأمین نشود، ممکن است به جای آن، قرار وثیقه صادر شود یا در نهایت متهم بازداشت شود تا زمانی که تکلیف پرونده مشخص شود. پس اهمیت این مرحله را دست کم نگیرید.

وظایف و مسئولیت های کفیل: تعهدات قانونی شما

حالا که قرار کفالت قبول شده و متهم آزاد شده، نوبت می رسد به وظایف و مسئولیت هایی که کفیل به گردن گرفته است. این تعهدات شوخی بردار نیستند و باید جدی گرفته شوند.

وظیفه اصلی کفیل: حاضر نمودن متهم در زمان های مقرر (ماده ۲۲۴ قانون آیین دادرسی کیفری)

اصلی ترین و مهم ترین وظیفه کفیل، حاضر نمودن متهم در تمام مواقعی است که مرجع قضایی او را احضار می کند. این یعنی هر زمان که برگ احضاریه برای متهم صادر شد، کفیل باید مطمئن شود که او در زمان و مکان مشخص شده حضور پیدا می کند. ماده ۲۲۴ قانون آیین دادرسی کیفری هم به این موضوع اشاره کرده است:

«بازپرس مکلف است، ضمن صدور قرار قبولی کفالت یا وثیقه، به کفیل یا وثیقه گذار تفهیم کند که در صورت احضار متهم و عدم حضور او بدون عذر موجه و عدم معرفی وی از ناحیه کفیل یا وثیقه گذار، وجه الکفاله وصول یا وثیقه طبق مقررات این قانون ضبط می شود.»

این ماده به روشنی ضمانت اجرای عدم انجام این وظیفه را هم مشخص می کند.

آثار عدم حضور متهم بدون عذر موجه و مسئولیت کفیل

اگر متهم بدون هیچ دلیل موجهی در دادگاه یا دادسرا حاضر نشود، مسئولیت آن بر عهده کفیل است. در این صورت:

• ابتدا به متهم ابلاغ می شود که خودش را معرفی کند.
• اگر متهم حاضر نشد، به کفیل اخطار داده می شود که ظرف یک ماه متهم را حاضر کند.
• اگر کفیل هم نتواند یا نخواهد متهم را حاضر کند، دستور ضبط وجه الکفاله صادر خواهد شد.

اینجاست که اهمیت وظیفه کفیل مشخص می شود. پس کفیل باید پیگیر حضور متهم باشد و اگر دید متهم قصد حاضر شدن ندارد، خودش او را به مرجع قضایی معرفی کند تا از مسئولیت خودش رفع شود.

حدود مسئولیت کفیل: آیا کفیل مسئول اعمال متهم است؟

یک نکته خیلی مهم! مسئولیت کفیل فقط و فقط محدود به حاضر کردن متهم است. او هیچ مسئولیتی در قبال جرم متهم، اعمال گذشته یا آینده او، یا حتی پرداخت خسارت به بزه دیده (مگر از محل وجه الکفاله) ندارد. کفیل یک ضامن حضور است، نه ضامن رفتار یا ضامن پرداخت دین. این یعنی اگر متهم بعد از آزادی با کفالت، جرم دیگری مرتکب شود، کفیل مسئولیتی در قبال آن جرم جدید ندارد، مگر اینکه همان جرم، موجب احضار مجدد متهم شود و کفیل نتواند او را حاضر کند.

نکات مهم در خصوص ابلاغ اخطاریه ها به کفیل

برای اینکه دستور ضبط وجه الکفاله صادر شود، باید اخطاریه ها به درستی به کفیل ابلاغ شده باشند. ابلاغ می تواند «واقعی» یا «قانونی» باشد.

• ابلاغ واقعی: یعنی نامه مستقیماً به خود کفیل تحویل داده شده و او از محتوای آن کاملاً باخبر شده است.
• ابلاغ قانونی: در شرایطی که امکان ابلاغ واقعی نباشد (مثلاً کفیل در آدرس مشخص شده نباشد)، نامه به آدرس قانونی او ارسال و بر فرض اطلاع او، اقدامات بعدی انجام می شود.

نکته مهم این است که برای ضبط وجه الکفاله، معمولاً اصرار بر ابلاغ واقعی است تا هیچ شبهه ای در اطلاع کفیل از موضوع پیش نیاید، مگر اینکه ثابت شود کفیل خودش کاری کرده که ابلاغ واقعی ممکن نباشد. پس حواستان به ابلاغیه ها باشد و آدرس و شماره تماس دقیق خود را به مرجع قضایی اعلام کنید.

موارد رفع مسئولیت از کفیل: چه زمانی دیگر مسئول نیستید؟

تا الان درباره مسئولیت های کفیل صحبت کردیم. حالا می خواهیم ببینیم چه زمان هایی کفیل می تواند از شر این مسئولیت ها خلاص شود و دیگر تعهدی نداشته باشد. این موارد معمولاً در قانون مشخص شده اند.

معرفی و تحویل متهم به مرجع قضایی (ماده ۲۲۸ قانون آیین دادرسی کیفری)

اولین و منطقی ترین راه برای رفع مسئولیت، این است که خود کفیل، متهم را به مرجع قضایی معرفی و تحویل دهد. یعنی اگر کفیل دید که متهم قصد حاضر شدن ندارد یا نگران پیامدهای عدم حضور اوست، می تواند متهم را دست در دست خودش به دادسرا یا دادگاه ببرد و بگوید: آقا، ایشان متهم شما، من هم آوردمش! ماده ۲۲۸ قانون آیین دادرسی کیفری به همین موضوع اشاره دارد و می گوید:

«کفیل می تواند در هر مرحله از تحقیقات و دادرسی با معرفی و تحویل متهم، از خود رفع مسئولیت کند.»

با این کار، تعهد کفیل تمام می شود.

فوت کفیل و پیامدهای آن بر قرار کفالت

اگر خدای نکرده کفیل قبل از صدور دستور ضبط وجه الکفاله فوت کند، تکلیف چیست؟ در این حالت، قرار قبولی کفالت منتفی می شود. یعنی دیگر کسی نیست که مسئولیت حضور متهم را بر عهده بگیرد. در این شرایط، مقام قضایی به متهم ابلاغ می کند که کفیل جدیدی معرفی کند، در غیر این صورت ممکن است قرار تأمین او تغییر کند (مثلاً به وثیقه تبدیل شود) یا بازداشت شود.

فوت متهم و تأثیر آن بر مسئولیت کفیل

اگر خود متهم فوت کند، پرونده کیفری او مختومه می شود. چون کسی که بتوان مجازاتش کرد دیگر وجود ندارد. در این صورت، واضح است که دیگر نیازی به حضور متهم نیست و مسئولیت کفیل هم خود به خود رفع می شود. این موضوع باید با ارائه گواهی فوت به مرجع قضایی اثبات شود.

مختومه شدن پرونده

وقتی پرونده به هر دلیلی به انتها می رسد، دیگر نیازی به حضور متهم نیست و در نتیجه، مسئولیت کفیل هم برداشته می شود. این موارد شامل:

• تبرئه شدن متهم: اگر متهم بی گناه شناخته شود و از اتهام تبرئه گردد.
• اجرای کامل مجازات: وقتی متهم به مجازات (مثلاً حبس) محکوم شده و آن را به طور کامل تحمل کرده باشد.
• سقوط دعوا: مثلاً اگر شاکی خصوصی گذشت کند و جرم از جرایم قابل گذشت باشد.
• صدور قرار موقوفی تعقیب: به دلایل قانونی مختلفی ممکن است تعقیب متهم متوقف شود.

در همه این موارد، پرونده مختومه می شود و کفیل می تواند برای رفع مسئولیت خود به دادسرا مراجعه کند.

دیگر موارد قانونی برای خاتمه مسئولیت کفیل

گاهی اوقات ممکن است مقام قضایی بنا به دلایلی، خود تصمیم بگیرد که قرار تأمین را تغییر دهد یا لغو کند. مثلاً ممکن است قرار کفالت به قرار وثیقه تبدیل شود. در این صورت هم مسئولیت کفیل به پایان می رسد. همچنین، اگر متهم برای اجرای حکم بازداشت شود، دیگر نیازی به حضور او با کفالت نیست و مسئولیت کفیل تمام می شود.

ضبط وجه الکفاله: وقتی تعهد انجام نشود

این بخش از ماجرا همان قسمتی است که هیچ کفیل و متهمی دوست ندارد به آن برسد؛ یعنی وقتی که کفیل نتواند یا نخواهد متهم را حاضر کند و قانون مجبور شود وجه الکفاله را از او بگیرد.

شرایط قانونی برای صدور دستور ضبط وجه الکفاله

گفتیم که وظیفه اصلی کفیل، حاضر کردن متهم است. اگر متهم بدون عذر موجه در زمانی که احضار شده، حاضر نشود، مقام قضایی دست به کار می شود. اما این ضبط وجه الکفاله مراحل قانونی دارد و همین طوری اتفاق نمی افتد:

• اول به خود متهم ابلاغ می کنند که حاضر شود.
• اگر حاضر نشد، به کفیل اخطار می دهند که متهم را ظرف یک ماه حاضر کند.

این اخطار به کفیل باید ابلاغ واقعی شده باشد. یعنی کفیل باید حتماً از این موضوع مطلع شود و نامه به دستش برسد. مگر اینکه ثابت شود که کفیل یا متهم عمداً کاری کرده اند که ابلاغ واقعی ممکن نباشد (مثلاً آدرس را تغییر داده یا از دریافت نامه خودداری کرده اند)، در این صورت ابلاغ قانونی (مثلاً نصب آگهی در محل اقامت یا ابلاغ به بستگان) کفایت می کند.

ابلاغ واقعی و قانونی به کفیل و مهلت ۱ ماهه برای تحویل متهم

پس از ابلاغ واقعی اخطاریه به کفیل، او یک ماه فرصت دارد که متهم را پیدا کند و به مرجع قضایی تحویل دهد. این مهلت برای این است که کفیل واقعاً فرصت داشته باشد تا وظیفه خود را انجام دهد. اگر در این یک ماه هم کفیل نتواند متهم را حاضر کند، داستان وارد مرحله بعدی می شود.

دستور دادستان مبنی بر اخذ و ضبط وجه الکفاله

بعد از اینکه مهلت یک ماهه تمام شد و کفیل متهم را حاضر نکرد، دادستان پرونده دستور اخذ و ضبط وجه الکفاله را صادر می کند. این دستور یک تصمیم قضایی است که به معنی شروع مراحل قانونی برای گرفتن مبلغ وجه الکفاله از کفیل است.

نحوه اجرای دستور ضبط (اجراییه و مسدودی حساب)

وقتی دستور ضبط وجه الکفاله قطعی شد (که در ادامه توضیح می دهم چطور قطعی می شود)، این دستور وارد مرحله اجرا می شود. اجرای این دستور مثل اجرای احکام مالی در پرونده های مدنی است. یعنی دادگستری می تواند:

• حساب های بانکی کفیل را مسدود کند.
• اموال منقول و غیرمنقول او را توقیف و به مزایده بگذارد تا وجه الکفاله را از آن محل وصول کند.
• و هر اقدام قانونی دیگری که برای وصول مطالبات دولتی مجاز است.

پس یادتان باشد، این یک تعهد جدی مالی است و عدم انجامش می تواند پیامدهای بسیار سنگینی برای کفیل داشته باشد.

موارد خاصی که ممکن است منجر به ضبط نشدن یا ضبط جزئی وجه الکفاله شود

البته همیشه هم قضیه به ضبط کامل وجه الکفاله نمی کشد. گاهی اوقات ممکن است اتفاقاتی بیفتد که منجر به ضبط نشدن یا ضبط جزئی شود:

• حضور متهم پس از دستور ضبط: اگر دادستان دستور ضبط را صادر کرده باشد، اما قبل از اینکه به مرحله اجرایی برسد (مثلاً حساب کفیل مسدود شود)، متهم خودش حاضر شود یا کفیل او را حاضر کند، معمولاً فقط یک چهارم وجه الکفاله ضبط می شود. در این حالت، اعتبار قرار کفالت به قوت خودش باقی می ماند و اگر کفیل نخواهد مسئولیتش ادامه پیدا کند، متهم باید کفیل جدیدی معرفی کند.
• فوت کفیل قبل از دستور ضبط: همانطور که قبلاً گفتیم، اگر کفیل قبل از دستور دادستان مبنی بر ضبط وجه الکفاله فوت کند، مسئولیت از او ساقط می شود و دیگر وجه الکفاله ضبط نمی شود.

حق اعتراض به دستور ضبط وجه الکفاله: احقاق حقوق

هیچ تصمیمی در سیستم قضایی بدون امکان اعتراض نیست. حتی دستور ضبط وجه الکفاله هم قابل اعتراض است و کفیل یا متهم می توانند از این حق استفاده کنند.

مهلت قانونی اعتراض (۱۰ روز از تاریخ ابلاغ – ماده ۲۳۵ قانون آیین دادرسی کیفری)

وقتی دستور ضبط وجه الکفاله توسط دادستان صادر و به کفیل و متهم ابلاغ شد، آن ها ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ فرصت دارند که به این دستور اعتراض کنند. این مهلت ۱۰ روزه را به هیچ وجه از دست ندهید، چون بعد از آن، دستور قطعی شده و قابلیت اجرا پیدا می کند. این موضوع در ماده ۲۳۵ قانون آیین دادرسی کیفری آمده است.

مرجع رسیدگی به اعتراض (دادگاه کیفری) و نحوه رسیدگی

مرجعی که به این اعتراض رسیدگی می کند، دادگاه کیفری است. یعنی اعتراض شما به دادگاهی فرستاده می شود که صلاحیت رسیدگی به پرونده های کیفری را دارد. به این اعتراض معمولاً خارج از نوبت رسیدگی می شود تا سریع تر تکلیف آن مشخص شود. رأی صادره توسط دادگاه در این خصوص قطعی است و دیگر قابل تجدیدنظر یا فرجام خواهی نیست.

دلایل موجه برای اعتراض

چه دلایلی می تواند باعث شود که اعتراض شما پذیرفته شود و دستور ضبط وجه الکفاله لغو یا تعدیل شود؟ این دلایل می توانند شامل موارد زیر باشند:

• عدم رعایت مقررات در اخذ یا ضبط وجه الکفاله: مثلاً اگر ابلاغ اخطاریه ها به درستی انجام نشده باشد (ابلاغ واقعی صورت نگرفته باشد) یا مهلت قانونی به کفیل داده نشده باشد.
• حاضر شدن متهم در موعد مقرر: اگر متهم واقعاً در زمان مقرر حاضر شده باشد یا کفیل او را حاضر کرده باشد، اما به اشتباه دستور ضبط صادر شده باشد.
• عذر موجه متهم یا کفیل: اگر متهم به دلیل یک عذر موجه و قابل قبول (مثل بیماری شدید و بستری شدن در بیمارستان) نتوانسته باشد حاضر شود یا کفیل به دلیل یک عذر موجه (مثلاً حادثه رانندگی و کما رفتن) نتوانسته باشد متهم را حاضر کند.
• اعسار کفیل پس از صدور قرار: اگر کفیل بعد از اینکه کفالت را قبول کرده، دچار ورشکستگی یا اعسار (ناتوانی مالی) شده باشد و نتواند وجه الکفاله را بپردازد.
• فوت متهم در مهلت مقرر: اگر متهم در طول مهلت یک ماهه برای حاضر شدن فوت کرده باشد و کفیل به همین دلیل نتوانسته او را تحویل دهد.

قطعیت رأی صادره در خصوص اعتراض

همانطور که گفتیم، رأی دادگاه کیفری در خصوص اعتراض به دستور ضبط وجه الکفاله قطعی است. یعنی دیگر نمی توانید به دیوان عالی کشور یا دادگاه تجدیدنظر شکایت کنید. پس باید تمام تلاش خود را در همین مرحله انجام دهید و اگر لازم شد، حتماً از وکیل کمک بگیرید.

تفاوت کفیل و ضامن: این دو را اشتباه نگیرید!

در بحث های حقوقی، گاهی اوقات مفاهیم شبیه به هم اشتباه گرفته می شوند. «کفیل» و «ضامن» دو کلمه ای هستند که خیلی ها فکر می کنند یکی هستند، اما در واقع تفاوت های مهمی با هم دارند. بیایید ببینیم فرقشان چیست.

تعریف حقوقی ضامن و عقد ضمان در قانون مدنی

در قانون مدنی، «ضمان» یا «ضمانت» یک عقد است. عقد ضمان یعنی یک نفر (ضامن) متعهد می شود که دین (بدهی) شخص دیگری (مضمون عنه) را به طلبکار (مضمون له) بپردازد. یعنی ضامن خودش را مسئول پرداخت بدهی نفر دیگر می کند. مثلاً اگر شما ضامن وام بانکی دوستتان شوید، در صورت عدم پرداخت دوستتان، بانک می تواند از شما طلب پول کند. هدف اصلی ضمانت، پرداخت یک دین مالی است.

تفاوت های اساسی در نوع تعهد و مسئولیت

حالا بیایید تفاوت های اصلی این دو را ببینیم:

1. نوع تعهد:
   • کفیل: تعهد کفیل حاضر کردن متهم است. مسئولیتش فقط رساندن متهم به دادگاه است.
   • ضامن: تعهد ضامن پرداخت دین است. مسئولیتش پرداخت مبلغی است که نفر اصلی بدهکار بوده.
2. موضوع تعهد:
   • کفیل: موضوع تعهد، یک فعل (حاضر کردن متهم) است.
   • ضامن: موضوع تعهد، یک دین یا مال است.
3. ضمانت اجرا:
   • کفیل: اگر نتواند متهم را حاضر کند، وجه الکفاله از او گرفته می شود.
   • ضامن: اگر نفر اصلی دین را نپردازد، ضامن باید آن دین را بپردازد.

کاربرد هر یک در پرونده های حقوقی و کیفری

• کفیل: عمدتاً در پرونده های کیفری برای آزادی موقت متهم به کار می رود تا حضور او تضمین شود.
• ضامن: هم در پرونده های حقوقی (مثل ضمانت وام یا تعهدات قراردادی) و هم در مواردی از پرونده های کیفری (مثل ضمانت پرداخت جزای نقدی یا خسارت به بزه دیده) کاربرد دارد، اما همیشه موضوعش پرداخت مالی است.

پس یادتان باشد، وقتی می خواهید کفیل شوید، مسئولیت شما حاضر کردن متهم است، نه اینکه بدهی های او را بپردازید. این تفاوت خیلی مهم است و نباید این دو مفهوم را با هم اشتباه بگیرید.

نکات مهم و توصیه های کاربردی برای کفیل ها و متهمین

وقتی پای کفالت در پرونده های کیفری به میان می آید، هم متهم و هم کسی که قرار است کفیل شود، باید خیلی حواسشان را جمع کنند. اینجا چند تا توصیه کاربردی و مهم برایتان دارم:

ضرورت مشاوره حقوقی پیش از هر اقدام

هم متهم و هم کفیل باید قبل از هر تصمیمی، با یک وکیل متخصص مشورت کنند. سیستم قضایی پیچیدگی های خودش را دارد و یک اشتباه کوچک می تواند پیامدهای بزرگی داشته باشد. وکیل می تواند شما را از تمام ابعاد قانونی، وظایف، مسئولیت ها و ریسک های موجود آگاه کند و بهترین راهنمایی را به شما بدهد. اصلاً به قول معروف کار را باید به کاردان سپرد.

اهمیت آگاهی کامل از تمام جوانب و عواقب کفالت

اینکه بدانید دقیقاً چه تعهدی را قبول می کنید، از نان شب هم واجب تر است. اگر قرار است کفیل شوید، تمام بخش های این مقاله را با دقت بخوانید و از وکیل هم سؤالاتتان را بپرسید. مسئولیت کفالت یک مسئولیت واقعی و مالی است. عواقب کفیل شدن می تواند شامل ضبط شدن مبلغ وجه الکفاله، مسدودی حساب ها و توقیف اموالتان باشد. پس با چشم باز تصمیم بگیرید.

چگونگی حفظ ارتباط مؤثر با مرجع قضایی و متهم

به عنوان کفیل، شما یک جور پل ارتباطی بین متهم و مرجع قضایی هستید. باید همیشه شماره تماس و آدرس دقیق و به روز خود را به دادسرا یا دادگاه اعلام کنید تا ابلاغیه ها به دستتان برسد. همچنین، با متهم در ارتباط باشید و مطمئن شوید که او از زمان احضارها خبر دارد و قصد فرار ندارد. اگر دیدید متهم قصد حاضر شدن ندارد، خودتان پیش دستی کنید و او را تحویل دهید تا از ضبط وجه الکفاله جلوگیری کنید.

اشتباهات رایج در خصوص کفالت و نحوه اجتناب از آن ها

بعضی از اشتباهات رایجی که افراد در مورد کفالت مرتکب می شوند عبارتند از:

• قبول کفالت بدون اطلاع کافی از مسئولیت ها: خیلی ها فکر می کنند کفالت یک چیز ساده است و به همین راحتی قبول می کنند، غافل از اینکه چه تعهد سنگینی به گردن می گیرند.
• عدم پیگیری وضعیت متهم: کفیل باید بعد از آزادی متهم هم پیگیر وضعیت پرونده و احضاریه های او باشد.
• عدم به روزرسانی اطلاعات تماس: اگر آدرستان عوض شد و به دادگاه خبر ندادید، ابلاغیه ها به دستتان نمی رسد و ممکن است غیابی برایتان دردسر درست شود.
• پنهان کردن توانایی مالی واقعی: سعی نکنید در مورد توانایی مالی تان دروغ بگویید، چون اگر بعدها لازم شد وجه الکفاله پرداخت شود، حتماً بررسی می کنند.

رعایت اخطارها و مهلت های قانونی

همانطور که دیدید، تمام مراحل کفالت، از صدور قرار تا اعتراض به ضبط وجه الکفاله، دارای مهلت های قانونی مشخصی است. بی توجهی به این مهلت ها می تواند به ضررتان تمام شود. هر اخطاریه ای که دریافت کردید، با دقت بخوانید، به تاریخ ها توجه کنید و در اسرع وقت اقدام لازم را انجام دهید. یک روز تأخیر می تواند هزینه های سنگینی برایتان داشته باشد.

نتیجه گیری: مسئولیت پذیری آگاهانه در کفالت کیفری

کفالت در پرونده کیفری، یک مسئله مهم حقوقی است که هم برای متهم و هم برای کفیل، بار مسئولیت قابل توجهی دارد. همانطور که دیدیم، کفیل کسی است که حضور متهم را تضمین می کند تا او بتواند تا زمان رسیدگی به پرونده، آزاد باشد. این تعهد با «وجه الکفاله» پشتیبانی می شود که اگر کفیل وظیفه اش را انجام ندهد، این مبلغ از او گرفته خواهد شد.

از شرایط عمومی و مالی کفیل گرفته تا مراحل پذیرش کفالت، وظایف و مسئولیت ها، نحوه رفع مسئولیت و حتی چگونگی اعتراض به ضبط وجه الکفاله، همه و همه جزئیاتی هستند که باید با دقت فراوان مورد توجه قرار گیرند. فراموش نکنید که کفیل با ضامن تفاوت اساسی دارد و مسئولیتش صرفاً حاضر کردن متهم است.

تصمیم گیری برای کفالت یا معرفی کفیل، باید با آگاهی کامل از تمام جوانب قانونی و پیامدهای احتمالی آن همراه باشد. بهترین راه برای جلوگیری از مشکلات احتمالی، مشاوره با یک وکیل متخصص است. او می تواند شما را در این مسیر پر پیچ و خم یاری کند تا حقوق شما حفظ شود و گرفتار مشکلات ناخواسته نشوید. پس، قبل از هر قدمی، خوب فکر کنید، اطلاعات جمع آوری کنید و اگر نیاز بود، از متخصصان حقوقی کمک بگیرید.