چه زمانی بازیابی و ریکاوری اطلاعات ممکن نیست؟

تصور کنید در یکی از روزهایی که مشغول کار با لپ‌تاپ یا کامپیوتر خود هستید ناگهان دستگاه شما به دلیل یک مشکل جدی خاموش می‌شود ولی وقتی دوباره سیستم را روشن می‌کنید متوجه می‌شوید که هارد یا SSD آن دچار مشکلی شده و دسترسی به تمام فایل‌های مهمتان از بین رفته است. در چنین موقعیتی اولین سوالی که به ذهن هر کسی می‌رسد این است که آیا امکان ریکاوری اطلاعات وجود دارد یا خیر؟

به همین خاطر امروز می‌خواهیم به این سوال جواب بدهیم که آیا همیشه بازیابی اطلاعات امکان‌پذیر است؟

پاسخ این سوال هم از چیزی که فکر می‌کنید پیچیده‌تر است چون حتی وقتی یک اتفاق خاص برای هاردتان افتاده هم همچنان ممکن است شرایط استثنایی وجود داشته باشد که بتوان به ریکاوری اطلاعات امیدوار بود. در واقع در بسیاری از مواقع تکنیک‌های پیشرفته‌ای وجود دارند که می‌توانند داده‌های شما را بازگردانند. اما در برخی شرایط خاص حتی حرفه‌ای‌ترین متخصصان هم نمی‌توانند ریکاوری هارد یا ریکاوری SSD را برایتان انجام دهند. در این مقاله قصد داریم به عواملی بپردازیم که ممکن است بازیابی اطلاعات را غیرممکن کنند و دلایل این اتفاق را بررسی کنیم پس برای پیدا کردن جواب سوالات خود همراه ما بمانید.

خرابی فیزیکی شدید هارد یا SSD

یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین دلایلی که باعث غیرممکن شدن ریکاوری اطلاعات هارد می‌شود خرابی فیزیکی دستگاه‌ است. هاردهای دیسکی قطعات متحرک بسیار حساسی دارند که به راحتی می‌توانند در اثر ضربه سقوط یا استفاده نادرست آسیب ببینند. به عنوان مثال هِد هارد که وظیفه خواندن و نوشتن داده‌ها را دارد ممکن است خراب شده یا دیسک‌های مغناطیسی داخلی آن دچار خراش شوند. در این شرایط حتی اگر داده‌ها همچنان روی دیسک ذخیره شده باشند دسترسی به آن‌ها عملاً برای کاربران غیرممکن است.

در واقع باید چنین گفت که وقتی هد دچار خرابی شود دیگر نمی‌تواند داده‌ها را بخواند یا روی دیسک بنویسد. به همین خاطر هم ریکاوری هارد در چنین حالتی بسیار سخت و دشوار است و در برخی موارد نیاز به تجهیزات بسیار تخصصی و گران‌قیمت دارد. از طرف دیگر گفتنی است که حتی این تجهیزات هم نمی‌توانند تضمین کنند که داده‌های شما صد درصد بازیابی خواهند شد.

اگر نگاهی به ساختار هاردهای SSD‌ هم بیندازید متوجه می‌شوید که این دستگاه هم با اینکه قطعات متحرک ندارد اما به خرابی‌های خاص خود حساس‌ است. حافظه‌های فلش که در SSD‌ها استفاده می‌شود اگر دچار خرابی شوند یا مشکلات الکترونیکی پیدا کند بازیابی اطلاعات را به چیزی نسبتاً غیرممکن تبدیل خواهد کرد. ریکاوریSSD  در چنین شرایطی به دلیل ماهیت خاص این نوع حافظه‌ها بسیار دشوار است و معمولاً از دست رفتن اطلاعات دائمی است.

راهکار: چطور می‌توانیم از خرابی‌های فیزیکی هارد دیسک یا SSD جلوگیری کنیم؟

برای جلوگیری از خرابی فیزیکی بهترین کار ممکن این است که هارد یا SSD خود را از ضربه سقوط و حرارت زیاد دور نگه دارید و در مراقبت از آن کمی بیشتر دقت کنید. علاوه بر این استفاده از محفظه‌های مقاوم در برابر ضربه می‌تواند به طول عمر بیشتر این دستگاه‌ها کمک کند. اگر به هر دلیلی احساس کردید که دستگاه شما دچار خرابی شده است بلافاصله آن را خاموش کرده و به یک متخصص مراجعه کنید تا از آسیب بیشتر جلوگیری شود.

خرابی چیپ حافظه در هارد SSD

SSD‌ها به خاطر نداشتن قطعات متحرک نسبت به هاردهای مکانیکی از مقاومت بیشتری برخوردارند اما این به معنای مقاومت کامل آن‌ها در برابر خرابی نیست. یکی از مشکلات رایج که ریکاوری هاردSSD  را تقریبا غیرممکن می‌کند خرابی چیپ حافظه آن است.

 هاردهای SSD‌ از حافظه فلش برای ذخیره‌سازی داده‌ها استفاده می‌کنند و اگر یکی از چیپ‌های حافظه دچار مشکل شود ممکن است دسترسی به داده‌ها را کاملا از بین ببرد. در واقع داده‌ها درSSD  به صورت الکترونیکی ذخیره می‌شوند و خرابی‌های الکترونیکی در نتیجه نوسانات برق و‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌… می‌تواند مشکلات جدی در بازیابی اطلاعات ایجاد کند. اگر چیپ‌های حافظه دچار مشکل شوند یا بورد الکترونیکیSSD  خراب شود احتمال ریکاوری اطلاعات بسیار پایین می‌آید. بعضی از این خرابی‌ها ممکن است به دلیل استفاده طولانی مدت یا حتی نقص‌های کارخانه‌ای اتفاق بیفتند.

راهکار: چطور باید از خرابی‌های هاردSSD  جلوگیری کنیم؟

در قدم اول بهترین راه برای جلوگیری از این نوع خرابی‌ها استفاده از SSD‌های باکیفیت و همچنین پشتیبان‌گیری منظم از داده‌هاست. پس از آن هم استفاده ازUPS  با منبع تغذیه پایدار می‌تواند از نوسانات برق و خرابی‌های الکترونیکی جلوگیری کند.

 بازنویسی مکرر روی داده‌ها

خوب است بدانید زمانی که اطلاعات را از روی حافظه هارد حذف کرده یا حتی هارد خود را فرمت می‌کنید در واقع این اطلاعات کاملاً پاک نمی‌شوند. بیشتر سیستم‌های عامل فایل‌ها را به شکلی حذف می‌کنند که همچنان روی دیسک یاSSD  ذخیره هستند و تنها از دید کاربر پنهان شده‌اند. این اطلاعات تا زمانی که داده‌های جدیدی روی همان بخش از حافظه نوشته نشود قابل ریکاوری خواهند بود اما اگر پس از حذف داده‌ها اطلاعات جدیدی روی همان محل ذخیره‌سازی قرار بگیرند اطلاعات قبلی به صورت کامل بازنویسی شده و ریکاوری آن‌ها تقریباً غیرممکن خواهد شد.

پس می‌توانیم نتیجه بگیریم در صورتی که اطلاعات مهمی را به اشتباه حذف کرده‌اید بهترین اقدام این است که به سرعت فرآیند نوشتن داده‌های جدید روی حافظه را متوقف کنید تا شانس بازیابی داده‌های قدیمی بیشتر شود.

راهکار: چطور باید از بازنویسی ناخواسته اطلاعات جلوگیری کنم؟

از آنجایی که این مسئله کاملاً قابل پیشگیری است اگر فایلی را به اشتباه حذف کردید بلافاصله حافظه را از سیستم جدا کرده و تا زمان مراجعه به یک مجموعه متخصص در بازیابی اطلاعات از نوشتن داده‌های جدید روی آن خودداری کنید. با همین کار ساده می‌توانید شانس ریکاوری اطلاعات خود را به طور چشمگیری بالا ببرید. همچنین استفاده از نرم‌افزارهای مخصوص ریکاوری اطلاعات می‌تواند در بسیاری از موارد کمک کند که اطلاعات حذف شده بازگردانده شوند.

حملات ویروسی و بدافزارها

یکی دیگر از عوامل شایع و پرتکراری که می‌توانند کار ریکاری اطلاعات را بسیار دشوار یا حتی غیرممکن کنند ویروس‌ها و بدافزارها هستند. بعضی از ویروس‌ها و بدافزارها به شکلی طراحی شده‌اند که به صورت عمدی داده‌ها را از بین ببرند یا آن‌ها را رمزگذاری کنند. این نوع ویروس‌ها معمولاً به صورت مخفیانه عمل کرده و اطلاعات مهم سیستم را مورد هدف قرار می‌دهند.

اگر بدافزاری به فایل‌های شما دسترسی پیدا کند و آن‌ها را تغییر دهد یا رمزگذاری کند ممکن است بازیابی اطلاعات بسیار دشوار باشد. در برخی موارد حتی اگر داده‌ها به صورت کامل تخریب نشده باشند بازگرداندن آن‌ها نیازمند هزینه و زمان زیادی خواهد بود. این نوع حملات معمولاً توسط هکرهایی انجام می‌شود که هدفشان تخریب یا سرقت اطلاعات کاربران است.

راهکار: برای محافظت از اطلاعات خود در برابر ویروس‌ها باید چکار کنم؟

اولین و ساده‌ترین راهکار ممکن برای حفاظت از اطلاعاتتان در برابر ویروس‌ها و بدافزارها اجتناب از دانلود فایل‌های ناشناخته باز کردن لینک‌های عجیب و غریب و ایمیل‌های مشکوک است. همچنین استفاده از نرم‌افزارهای معتبر آنتی‌ویروس و به‌روزرسانی مداوم آن‌ها می‌تواند یکی از راه‌های موثر برای محافظت از سیستم در برابر حملات ویروسی باشد. با همین دو قدم ساده می‌توانید اطلاعات خود را ایمن نگه دارید!

حذف دائمی و امن اطلاعات

بسیاری از کاربران تصور می‌کنند که وقتی فایلی را از سطل زباله سیستم حذف می‌کنند این فایل به طور کامل پاک شده است. اما برخلاف تصور شما واقعیت این است که تا زمانی که اطلاعات جدیدی روی آن محل از حافظه نوشته نشود فایل‌های حذف شده همچنان قابل ریکاوری هستند. در واقع برای حذف کامل اطلاعات به طوری که دیگر قابل ریکاوری نباشند باید از روش‌های حذف ایمن استفاده کرد.

حذف ایمن یا «فرمت امن» به شکلی عمل می‌کند که داده‌ها به طور کامل از حافظه پاک شده و حتی کوچک‌ترین ردی از آن‌ها باقی نمی‌ماند. در چنین حالتی حتی با استفاده از نرم‌افزارهای پیشرفته ریکاوری اطلاعات هم نمی‌توانید این داده‌ها را بازگردانید.

سوال پرتکرار: آیا حذف دائمی فایل‌ها قابل بازیابی است؟

خیر وقتی اطلاعات به صورت ایمن و دائمی حذف می‌شوند دیگر اصلاً امکان بازیابی آن‌ها وجود ندارد. برای همین هم از این نوع حذف برای اطلاعات حساس یا محرمانه استفاده می‌شود تا اطمینان حاصل شود که داده‌ها برای همیشه از دسترس خارج شده‌اند.

نکات پایانی: چکار کنیم که داده‌هایمان هیچ وقت از دست نروند؟

همه ما اطلاعاتی داریم که نمی‌خواهیم هیچ‌جوره به از دست رفتن‌شان فکر کنیم. اگر شما هم با خواندن این مقاله درخصوص از دست دادن آن دسته از اطلاعات خود نگران شده‌اید خوب است بدانید که برای به حداقل رساندن احتمال از دست رفتن آن‌ها و کم کردن نیاز به ریکاوری هارد یا ریکاوری SSD رعایت چند نکته ساده بسیار کمک‌کننده خواهد بود:

• پشتیبان‌گیری منظم: سعی کنید همیشه از فایل‌ها و داده‌های مهم خود یک نسخه پشتیبان تهیه کنید. این پشتیبان‌گیری می‌تواند به صورت دستی یا از طریق سرویس‌های ابری انجام شود. هر چند وقت یکبار (مثلا هر ۶ ماه یکبار) اینکار را تکرار کنید. با اینکار دیگر خیالتان از بابت تمام اطلاعات مهم‌تان راحت خواهد بود.
• استفاده از ابزارهای آنتی‌ویروس: سیستم خود را با نرم‌افزارهای معتبر محافظت کنید تا از حملات ویروسی جلوگیری شود. فراموش نکنید هربار اپدیت‌های جدید نرم‌افزار را روی دستگاه خود نصب کنید.
• محافظت فیزیکی از هارد یا SSD: ضربه سقوط و حرارت بیش از حد می‌تواند باعث خرابی فیزیکی حافظه‌ها شود.

با رعایت این نکات می‌توانید احتمال از دست دادن اطلاعات خود را به حداقل برسانید و در صورت بروز مشکل بازیابی اطلاعات را ساده‌تر کنید.

جمع‌بندی

ریکاوری اطلاعات در بسیاری از موارد امکان‌پذیر است اما شرایطی هم وجود دارد که این کار غیرممکن می‌شود. خرابی فیزیکی شدید هارد یا SSD بازنویسی مکرر داده‌ها حملات ویروسی و حذف دائمی فایل‌ها از جمله عواملی هستند که می‌توانند بازیابی اطلاعات را دشوار یا غیرممکن کنند. به همین دلیل همیشه بهتر است از اطلاعات مهم خود نسخه پشتیبان داشته باشید و با دقت از سیستم خود مراقبت کنید تا خطر از دست رفتن اطلاعات به حداقل برسد.