چرا دیگر از دیدن سریال های «نون. خ» و «زیرخاکی» نمی خندیم

چرا سریال های کمدی تلویزیونی مثل «نون. خ» یا «زیرخاکی» امسال موفق نبودند و نتوانستند تماشاگرانش را بخندانند؟ جدا از فیلمنامه ضعیف این آثار که در همه نقدهابه آن پرداخته شده، علت ماهوی و بنیادین ضعف این سریال ها را باید در نگاه شان به پدیده خنده جست وجو کرد.

آفتاب نیوز :

حتما برای تان پیش آمده که در محفل و مجلسی جدی ـــ و حتی بگذارید بگوییم عبوس ـــ حاضر باشید که به هر دلیلی نباید بخندید؛ یعنی در آنجا خندیدن از نظر اخلاقی، عملی نادرست تلقی می شده است، اما ناگهان خنده به زیر پوست تان خزیده و عضلات صورت تان را چنان به هر سو کشیده که چاره ای جز خندیدن نداشته اید. به احتمال زیاد در این وضعیت سعی کرده اید با پرت کردن فکرتان از موضوعی که شما را به خنده می اندازد یا با فشار زبان به سقف دهان تان یا مَکِش قشر درونی چپ و راست لپ تان یا با منقبض کردن عضلات صورت تان جلوی خنده تان را بگیرید. بماند که در چنین موقعیتی چهره آدم چقدر خنده دار و مسخره می شود و حتی ممکن است به سوءتفاهم بیشتری دامن بزند. خندیدن خصلتی انسانی است و نمی توان کسی را به دلیل خندیدن سرزنش کرد. خنده را می توان مثل سلاحی شخصی یا رویکردی فردی در مقابله با مشکلات به کار گرفت، اما پرواضح است که هر موضوعی مسبب خنده نمی شود. این نکته ای است که فیلمنامه نویسان سریال ها و فیلم های ایرانی از آن غافل اند.

آنری برگسون (متولد 18 اکتبر 1859 ـ درگذشته 4 ژانویه سال 1941)، فیلسوف نامدار فرانسوی، رساله ای موجز و مختصر در باب خنده دارد که به فارسی هم ترجمه شده است. برگسون در این اثر کم حجم، اما بدیع و عمیق، سه خصلت اصلی برای خنده برمی شمرد. اول اینکه خنده خصلتی انسانی است. اگر شیء یا حیوانی و به طور کلی هر پدیده ای انسان را به خندیدن وادارد، به اعتقاد برگسون، به دلیل رفتار یا حالت انسانی آن است. از این منظر، انسان صرفا جانداری نیست که می خندد بلکه جانداری است که می خنداند و اگر ما به چیزی (اعم از جاندار یا غیرجاندار) می خندیم، حتما به سبب شباهتش به انسان یا تاثیر انسان بر آن است. ویژگی دومی که برگسون، آن را با خنده ملازم می داند، بی احساسی است. منظور برگسون از بی احساسی، متاثر نشدن است؛ نوعی برخورد عاری از احساس و از سر شعور و منطق برای خندیدن به موضوعی لازم است. اگر ما از زمین خوردن چاپلین یا سقوط باستر کیتون متاثر شویم، توانایی خندیدن به موقعیت آن ها را از دست می دهیم؛ پس برخورد سرد و منطقی با پدیده ای احساسی و غیرمنطقی است که ما را به خنده می اندازد. نکته سوم، مسری بودن خنده است. برگسون برای خنده، نقشی اجتماعی قایل است و معتقد است که خنده به نوعی تفاهم و اشتراک نیاز دارد. در واقع خنده به درک متقابلی نیاز دارد تا گروهی از افراد را درگیر کند. از دید برگسون، خنده حاصل غفلت است و نوعی مجازات اجتماعی برای شخصِ غافل محسوب می شود. کسی که به هر دلیلی در اجتماع، موجبات خنده دیگران را فراهم می سازد، غفلتی کرده که او را از وضعی طبیعی که مورد پذیرش اجتماع است خارج کرده و به موضوع خنده سایرین بدل کرده است.

جدا از آشنایی با تکنیک های فیلمنامه نویسی و نگارش سریال های تلویزیونی، توجه به این 3 خصلت خنده در نگارش یک فیلمنامه موفق برای سینما یا تلویزیون بسیار مهم است. نویسنده ای که هیچ تلقی ای از این خصلت ها ندارد مدام دست به دامن کلیشه ها برای خنداندن مخاطب می شود و در آخر هم ناکام می ماند. بخشی از علت شکست دو سریال کمدی نوروز و ماه رمضان امسال را باید در این ناآشنایی جست وجو کرد.