گونه های جانوری و گیاهی پارک ملی گلستان

پارک ملی گلستان، که مثل یک کپسول زمان طبیعی، تنوع زیستی بی نظیری را در دل خودش جا داده، پناهگاه بیش از نیمی از پستانداران، یک سوم پرندگان و یک هشتم گیاهان ایران است. از پلنگ ایرانی و خرس قهوه ای گرفته تا درختان کهنسال هیرکانی، این پارک ملی مجموعه ای تماشایی از گونه های جانوری و گیاهی پارک ملی گلستان را به نمایش می گذارد که هر کدام داستان خودشان را دارند.

پارک ملی گلستان، گنجینه ای زنده از تنوع زیستی ایران

تا حالا فکر کردین یه جای بکر و دست نخورده تو ایران وجود داشته باشه که هم قدمت جنگل های آمازون رو داشته باشه و هم زیستگاه گونه های جانوری و گیاهی بی نظیری باشه؟ پارک ملی گلستان دقیقاً همون جاست! این پارک نه فقط اولین پارک ملی ثبت شده ایران هست، بلکه به خاطر اهمیت فوق العاده اش، یونسکو هم دست گذاشته روش و اون رو به عنوان ذخیره گاه زیست کره به رسمیت شناخته.

وقتی می گیم تنوع زیستی بی نظیر، منظورمون چیه؟ تصورش رو بکنید، توی یه محدوده نسبتاً کوچیک، شما می تونید بیش از ۶۹ گونه پستاندار (یعنی بیشتر از نیمی از پستانداران ایران)، نزدیک به ۱۵۰ گونه پرنده (حدود یک سوم پرندگان کشور) و بیش از ۱۳۰۰ گونه گیاهی (تقریباً یک هشتم کل فلور ایران) رو پیدا کنید! این آمارها واقعاً شگفت انگیزن و نشون می دن که گلستان چقدر برای حیات وحش و طبیعت ما ارزشمنده. این پارک مثل یک موزه زنده می مونه، جایی که می تونیم از نزدیک با شاهکارهای طبیعت آشنا بشیم و از زیبایی های بی بدیلش لذت ببریم.

جایی که طبیعت نفس می کشد: جغرافیای خاص پارک ملی گلستان

شاید براتون جالب باشه بدونید که پارک ملی گلستان با این همه تنوع، دقیقاً کجاست و چه جور جاییه. این پارک حدود ۹۰ هزار هکتار وسعت داره و مثل یک نوار سبز، در شرق استان گلستان و غرب استان خراسان شمالی گسترده شده. بخش های کوچیکی از اون هم به استان سمنان می رسه. همین وسعت و قرارگیری در مرز سه استان، خودش نشون دهنده اهمیت منطقه ای این پارکه.

یکی از دلایل اصلی این همه تنوع زیستی در گلستان، اختلاف ارتفاع چشمگیر اونه؛ از ۴۵۰ متر تا حدود ۲۴۰۰ متر بالاتر از سطح دریا. این یعنی چی؟ یعنی شما از جنگل های انبوه و مرطوب هیرکانی که بوی خاک و سبزه می دن، می تونید به مناطق خشک و استپی و حتی دامنه های کوهستانی برسین که هر کدوم پوشش گیاهی و جانوری خاص خودشون رو دارن. از جنگل های کهنسال و مه آلود تا دشت های وسیع و آفتاب سوخته، هر گوشه از گلستان یک دنیای جداگانه است. رودخانه ها و چشمه های پرآب مثل «مادرسو»، «آق سو» و «زاو» هم رگ های حیاتی این پارک هستن که زندگی رو به هر گوشه از اون می رسونن و باعث می شن زیستگاه های مختلفی برای گونه های مختلف جانوری و گیاهی فراهم بشه.

میهمانان باشکوه گلستان: معرفی گونه های جانوری

وقتی اسم پارک ملی گلستان میاد، اولین چیزی که شاید به ذهن خیلی ها برسه، حیوانات وحشی و کمیابی هستن که توی این منطقه زندگی می کنن. اینجا یک تابلوی نقاشی زنده ست از گونه های جانوری که هر کدوم زیبایی و نقش خاص خودشون رو دارن. از پستانداران بزرگ و باشکوه گرفته تا پرنده های خوش صدا و خزنده های مرموز، پارک ملی گلستان یک بهشت واقعی برای دوستداران حیات وحشه.

پستانداران: قلب تپنده اکوسیستم

پستانداران گلستان، بدون شک، شاخص ترین بخش حیات وحش این پارک رو تشکیل می دن. تصور کنید توی دل جنگل های انبوه یا دشت های وسیع قدم می زنید و ممکنه با یکی از این موجودات زیبا روبرو بشید. البته ملاقات با پلنگ ایرانی خیلی بعیده، اما همین که می دونیم اینجا خونه اوناست، خودش یه حس غرور و هیجان خاصی داره.

پلنگ ایرانی

پلنگ ایرانی، این گوشت خوار باشکوه، نماد واقعی قدرت و زیبایی در طبیعت ایرانه. می دونستید پارک ملی گلستان یکی از پرشمارترین جمعیت های پلنگ ایرانی در جهان رو توی خودش جا داده؟ این یعنی اینجا یکی از مهم ترین پناهگاه ها برای این گونه در معرض انقراضه. پلنگ ها نقش خیلی مهمی توی حفظ تعادل اکوسیستم دارن؛ با شکار حیوانات ضعیف تر، کمک می کنن جمعیت نشخوارکنندگان کنترل بشه و ژن های قوی تر باقی بمونن. دیدنشون از نزدیک تقریباً غیرممکنه، چون خیلی باهوش و محتاطن، اما ردپاهاشون و گاهی دوربین های تله ای، حضور مقتدرانه شون رو نشون می ده.

خرس قهوه ای

خرس قهوه ای، این همه چیزخوار دوست داشتنی، یکی دیگه از ساکنان قدیمی و مهم پارک ملی گلستانه. خرس ها معمولاً تو مناطق جنگلی و کوهستانی پارک زندگی می کنن و همه چی می خورن، از میوه های جنگلی و عسل گرفته تا حشرات و گاهی حیوانات کوچک. نقش اون ها تو پراکندگی بذر گیاهان خیلی مهمه. وقت های زیادی پیش اومده که گردشگران با دیدن بچه خرس ها غافلگیر بشن، اما یادتون باشه که همیشه باید فاصله رو حفظ کنید و به طبیعتش احترام بذارید.

قوچ و میش اوریال (نماد پارک)

اگه بخوایم از نمادهای پارک ملی گلستان حرف بزنیم، قطعاً قوچ و میش اوریال، با اون شاخ های پیچ درپیچ و با ابهتشون، توی صدر لیست قرار می گیرن. این زیرگونه منحصر به فرد از گوسفند وحشی، نه فقط بزرگ ترین گونه گوسفند وحشی در جهانه، بلکه پارک گلستان یکی از خالص ترین و پرجمعیت ترین گله های اون ها رو توی خودش نگه داشته. تصور کنید تو دهه ۵۰ میلادی، جمعیتشون به ۱۵۰ هزار رأس می رسید که سه چهارم کل جمعیت جهانی رو تشکیل می داد! الان دیگه اونقدر نیستن، اما باز هم دیدنشون، مخصوصاً توی ارتفاعات و دشت های جنوبی پارک، به راحتی ممکنه و منظره ای فراموش نشدنیه. حفظ این گونه، برای پارک ملی گلستان اهمیت ژنتیکی و حفاظتی خیلی زیادی داره.

مرال و شوکا

مرال، یا همون گوزن قرمز، با اون جثه بزرگ و شاخ های با عظمتش، پادشاه جنگل های هیرکانیه. شوکا هم، گوزن کوچولو و چابکی که بیشتر توی مناطق جنگلی و بوته زارهای انبوه دیده میشه. این دو گوزن، هرچند شبیه به هم به نظر میان، اما تفاوت های زیادی دارن؛ از اندازه و رنگ پوست گرفته تا شکل شاخ ها. دیدن این حیوانات توی محیط طبیعی خودشون، تجربه واقعاً بی نظیریه و نشون میده که گلستان هنوز هم چقدر زندگی توش جریان داره.

گراز وحشی: پدیده گرازهای اهلی و پیامدهای آن

یکی از صحنه هایی که شاید برای خیلی از مسافرای پارک ملی گلستان عجیب باشه، حضور بی باک گرازها کنار جاده است. این گرازها گاهی تا حدی به آدما نزدیک می شن که از دستشون غذا می گیرن! شاید اولش بامزه به نظر بیاد، ولی این اتفاق پیامدهای اکولوژیکی جدی داره. وقتی حیوانات وحشی به غذای آسون انسان عادت کنن، رفتارهای طبیعیشون تغییر می کنه، دیگه دنبال غذا نمی گردن، تو جمعیتشون اختلال ایجاد میشه و حتی ممکنه مهاجم بشن. پس لطفاً به هیچ وجه به حیوانات وحشی غذا ندید، حتی گرازها! این کار به ضرر خودشون و کل اکوسیستم پارکه.

یکی از مهم ترین وظایف ما در قبال پارک ملی گلستان، رعایت سکوت و عدم تغذیه حیوانات وحشی است تا چرخه ی طبیعی زندگی آن ها مختل نشود.

دیگر پستانداران کلیدی

پارک ملی گلستان خونه کلی پستاندار دیگه هم هست که هر کدوم نقش خودشون رو دارن. گرگ ها، این شکارچیان باهوش، وشق که گربه سانی کمیاب و زیباست، آهوی ایرانی که بیشتر تو دشت های جنوب شرق پارک دیده میشه، کل و بز که تو مناطق کوهستانی زندگی می کنن، گربه جنگلی و گربه پالاس که دیدنشون شانس می خواد، روباه ها (هم روباه قرمز و هم روباه ترکمنی) و حتی سمور جنگلی و تشی (جوجه تیغی بزرگ) از جمله این ساکنین هستن. تازه، حدود ۱۸ گونه خفاش هم تو پارک شناسایی شده که تو کنترل جمعیت حشرات نقش مهمی دارن.

پرندگان: نغمه سرایان آسمان و زمین

اگه عاشق پرنده نگری هستین، پارک ملی گلستان یه بهشت واقعی براتونه! با وجود ۱۴۹ گونه پرنده که هم بومی اینجا هستن و هم مسیر مهاجرت پرندگان زیادی از گلستان می گذره، همیشه میشه صدای آواز پرنده ها رو شنید و از دیدن رنگ و لعابشون لذت برد.

پرندگان بومی و مهاجر شاخص

صبح زود تو جنگل های گلستان، صدای قرقاول ها که اعلام حضور می کنن، آدمو به وجد میاره. کبک و تیهو هم تو مناطق بازتر و دشت ها زیاد دیده می شن. انواع دارکوب ها روی تنه ی درخت ها مشغول کارن، و بلبل و توکا هم با آوازشون فضای جنگل رو دلنشین می کنن. تو فصل های مختلف، بلدرچین ها و انواع سهره ها، زردپره ها و مگس گیرها هم به این جشن طبیعت اضافه می شن.

پرندگان شکاری: نگهبانان آسمان

آسمون گلستان هم خالی از سکنه نیست و قلمرو عقاب ها، دال ها و سارگپه ها است. عقاب دوبرادر و عقاب دریایی دم سفید با شکوه تمام توی آسمون پرواز می کنن و دال سیاه و هما (که از گونه های در معرض انقراضه) هم از ساکنین خاص این منطقه هستن. این پرندگان شکاری نقش حیاتی توی کنترل جمعیت جوندگان و حیوانات کوچیک تر دارن و به سلامت اکوسیستم کمک می کنن.

خزندگان و دوزیستان: ساکنان کمتر دیده شده

هرچند کمتر به چشم میان، اما خزندگان و دوزیستان هم بخش مهمی از تنوع زیستی گلستان رو تشکیل می دن. انواع مارها، لاک پشت چهار چنگالی که تو مناطق آبی زندگی می کنه و سمندرهای مختلف، جزو این گروه از حیوانات هستن. این موجودات کوچیک، حلقه های مهمی تو زنجیره غذایی محسوب می شن و سلامت کلی اکوسیستم رو نشون می دن.

آغوش سبز گلستان: پوشش گیاهی بی بدیل

حالا نوبت می رسه به بخش سرسبز و زیبای پارک ملی گلستان: پوشش گیاهی اون. اینجا فقط خونه حیوونا نیست، بلکه پناهگاه هزاران گونه گیاهی هم هست که بعضی هاشون میراث میلیون ها ساله کره زمینن! وقتی وارد پارک می شی، اولین چیزی که توجهت رو جلب می کنه، جنگل های انبوه هیرکانی است که مثل یه دیوار سبز، جلوی چشمت قد کشیده.

جنگل های هیرکانی: میراثی از دوران کهن

جنگل های هیرکانی نه تنها یه بخش از پارک گلستانن، بلکه خودشون یه میراث جهانی یونسکو هستن که میلیون ها سال قدمت دارن. این جنگل ها، از زمان عصر یخبندان تا الان باقی موندن و مثل یه موزه زنده، تاریخ طبیعی رو به ما نشون می دن. این درختان قدیمی و سر به فلک کشیده، اکسیژن تولید می کنن، از فرسایش خاک جلوگیری می کنن و پناهگاه هزاران گونه جانوری و گیاهی دیگه هستن.

درختان اصلی جنگل های هیرکانی

وقتی تو جنگل های هیرکانی قدم می زنید، با انواع و اقسام درخت های بزرگ و کوچک روبرو می شید که هر کدوم زیبایی خاص خودشون رو دارن. بلوط، بلندمازو، ممرز، انجیلی (با اون چوب های سفت و تنه کج و معوجش)، افرا (در انواع مختلف)، نمدار، خرمندی (که همون آبنوس خودمونه!)، زبان گنجشک، پلت، شیردار، کرکو، آزاد، آوری و توسکا (خصوصاً توسکا قشلاقی) از جمله این درختان هستن. بعضی از این درختا صدها سال عمر دارن و مثل نگین های سبز این پارک می درخشند.

گیاهان مناطق استپی و کوهستانی

همونطور که گفتیم، پارک ملی گلستان فقط جنگل نیست. وقتی به سمت مناطق شرقی و جنوبی تر پارک یا ارتفاعات می رید، پوشش گیاهی تغییر می کنه و به سمت گیاهان مقاوم تر مناطق استپی و کوهستانی میره. اینجا دیگه خبری از جنگل های انبوه نیست و دشت ها و دامنه ها رو گیاهانی مثل ارس پوشونده. ارس، درختی مقاوم و همیشه سبزه که تو ارتفاعات می تونه دوام بیاره و منظره ای متفاوت ایجاد می کنه.

در کنار ارس، گیاهانی مثل تاغ، گز، پرند، کاروان کش، گون (با اون گل های رنگارنگ و خاردارش) و درمنه رو هم می تونید ببینید. این گیاهان، هرچند به چشم نوازی درختان جنگلی نیستن، اما برای حیات وحش مناطق خشک تر اهمیت حیاتی دارن و غذای گونه هایی مثل آهو و قوچ و میش اوریال رو تأمین می کنن.

درختچه ها و گونه های زیر اشکوب

زیر سایه درختان بلند و در لابه لای مناطق باز، کلی درختچه و گیاه کوچیک دیگه هم هست که شاید خیلی به چشم نیان، اما پر از فایده ان. زرشک، ازگیل، ولیک (همون زالزالک وحشی خودمونه)، گوجه وحشی، شیرخشت، تمشک و انار وحشی از جمله این درختچه ها هستن که هم میوه های خوراکی خوشمزه ای دارن و هم منبع غذایی مهمی برای حیوانات به شمار می رن. دیدن این همه تنوع، واقعاً آدمو به فکر می بره که طبیعت چقدر هوشمنده و هر موجودی یه نقشی تو این پازل بزرگ داره.

گیاهان دارویی و بومی

بین این همه سبزی و طراوت، گونه های گیاهی دارویی و منحصر به فرد هم کم نیستن. هرچند لیست کردن همه اون ها کار آسونی نیست، اما این گیاهان از دیرباز توسط مردم محلی برای درمان بیماری ها استفاده می شدن و ارزش درمانی زیادی دارن. همین وجود این گیاهان، اهمیت پارک ملی گلستان رو دوچندان می کنه، نه فقط از نظر زیست محیطی، بلکه از نظر اقتصادی و فرهنگی هم.

پارک ملی گلستان با بیش از ۱۳۰۰ گونه گیاهی و ۶۹ گونه پستاندار، به درستی عنوان یکی از مهم ترین ذخیره گاه های زیست کره جهان را یدک می کشد.

چالش ها و چشم اندازها: حفاظت از گلستان

با این همه زیبایی و تنوع، پارک ملی گلستان هم مثل بقیه مناطق طبیعی دنیا، با چالش ها و تهدیدات زیادی روبرو هست که اگه بهشون توجه نکنیم، ممکنه این گنجینه بی نظیر رو از دست بدیم. حفاظت از این پارک، وظیفه تک تک ماست، نه فقط سازمان محیط زیست.

تهدیدات اصلی حیات وحش و گیاهان

متأسفانه، بعضی از کارهامون، دانسته یا ندانسته، آسیب های جدی به این طبیعت بکر می زنه:

1. جاده ترانزیتی: شاید مهم ترین تهدید، جاده ای باشه که از وسط پارک می گذره. هر سال، کلی حیوان با ماشین ها تصادف می کنن و از بین می رن. این جاده نه فقط باعث تلفات حیات وحش میشه، بلکه با آلودگی صوتی، نوری و شیمیایی، زیستگاه حیوانات رو هم تکه تکه می کنه و اون ها رو از هم جدا می سازه. این تکه تکه شدن، خودش به مرور باعث کاهش جمعیت گونه ها میشه.
2. شکار و صید غیرمجاز: متأسفانه، هنوز هم عده ای پیدا میشن که به صورت غیرقانونی به شکار حیوانات بپردازن. این شکارها به خصوص برای گونه های حساس مثل مرال، شوکا، کل و بز و قوچ و میش اوریال، یک فاجعه محسوب میشه و جمعیت اون ها رو به شدت کاهش میده.
3. آتش سوزی ها: هر سال، با شروع فصل گرما، خطر آتش سوزی در پارک بیشتر میشه. بعضی از این آتش سوزی ها طبیعیه، اما خیلی هاشون به خاطر بی دقتی انسان ها اتفاق می افته و خسارات جبران ناپذیری به جنگل ها و حیات وحش وارد می کنه.
4. تغییرات اقلیمی و خشکسالی: گرم شدن هوا و کم شدن بارندگی ها، باعث میشه منابع آبی پارک کاهش پیدا کنه و گیاهان و حیوانات با کمبود آب و غذا روبرو بشن. این موضوع به خصوص برای مناطق خشک و استپی پارک، یک تهدید جدیه.
5. دخالت انسانی و توسعه ناپایدار: ساخت و سازها، گسترش اراضی کشاورزی و دامداری بیش از حد، همه و همه به تخریب زیستگاه ها منجر میشن و فشار زیادی رو به پارک وارد می کنن.

تلاش های حفاظتی و امید به آینده

با وجود همه این تهدیدات، کلی آدم خوب و دلسوز هستن که شبانه روز برای حفاظت از گلستان تلاش می کنن. محیط بانان قهرمان، سازمان محیط زیست و حتی نهادهای بین المللی مثل یونسکو، همه دست به دست هم دادن تا این گنجینه طبیعی رو برای نسل های آینده حفظ کنن.

• پروژه های پایش و احیای گونه ها، مثل بررسی جمعیت پلنگ ها و قوچ و میش ها، دائماً در حال اجراست.
• تلاش میشه تا جاده ترانزیتی پارک بالاخره تغییر مسیر بده و مسیر امن تری برای حیات وحش فراهم بشه.
• از همه مهم تر، آموزش و مشارکت جوامع محلیه. وقتی مردم محلی، اهمیت پارک رو درک کنن و توی حفاظت از اون شریک بشن، میشه امیدوار بود که آینده بهتری در انتظار گلستان باشه.

راهنمای سفری مسئولانه به پارک ملی گلستان

حالا که با گونه های جانوری و گیاهی بی نظیر پارک ملی گلستان آشنا شدین و اهمیت اون رو درک کردین، شاید دلتون بخواد یه سفر به این بهشت زمینی داشته باشین. اما یادتون باشه که بازدید مسئولانه، رمز اصلی حفظ این گنجینه است.

بهترین زمان برای تماشای حیات وحش و طبیعت

گلستان تو هر فصلی زیبایی های خاص خودش رو داره، ولی برای دیدن حیات وحش و لذت بردن از طبیعت، بعضی فصل ها بهترن:

• بهار (اردیبهشت و خرداد): فصل شکوفایی و سرسبزیه. همه جا پر از گل های رنگارنگ میشه و صدای آواز پرنده ها به گوش میرسه. بچه حیوانات تازه متولد شدن و دیدنشون می تونه خیلی جذاب باشه. هوا هم که عالیه!
• تابستان (تیر و مرداد): اگه اهل کوهنوردی و پیاده روی تو ارتفاعات هستین، تابستون گزینه خوبیه. حیوانات بزرگ تر مثل مرال ها تو ارتفاعات به دنبال خنکای هوا هستن و میشه میوه های جنگلی مثل زرشک و ولیک رو امتحان کرد.
• پاییز (مهر و آبان): پاییز گلستان یه چیز دیگه ست! جنگل هزار رنگ میشه و هر درخت لباسی با رنگی خاص می پوشه. فصل جفت گیری بعضی پستاندارانه و پرنده های مهاجر هم از راه می رسن. اگه عاشق عکاسی هستین، پاییز رو از دست ندین.
• زمستان (آذر تا اسفند): اگه سرمایی نیستین و تجهیزات کامل دارین، زمستون هم زیبایی های خاص خودش رو داره. ردیابی حیوانات تو برف و دیدن گرازها و پرندگان شکاری در فضای آروم زمستون، تجربه متفاوتیه.

نکات طلایی برای بازدید مسئولانه

برای اینکه سفرتون به گلستان هم برای شما لذت بخش باشه و هم به طبیعت آسیبی نرسونه، این چند تا نکته رو یادتون باشه:

1. رعایت سکوت: حیات وحش به سکوت و آرامش نیاز داره. داد و فریاد و سر و صدای زیاد، حیوانات رو فراری میده و باعث آزارشون میشه.
2. عدم تغذیه حیوانات: هرگز به حیوانات وحشی غذا ندید. این کار باعث میشه اون ها به غذای انسان وابسته بشن و رفتارهای طبیعیشون رو از دست بدن.
3. استفاده از راهنماهای محلی: اگه می خواین به عمق جنگل برید یا حیوانات رو از نزدیک تر ببینید، حتماً با یه راهنمای محلی با تجربه همراه بشید. اون ها هم مسیرها رو بهتر می شناسن و هم می دونن چطور بدون آسیب به حیات وحش، از طبیعت لذت ببرید.
4. رعایت فاصله و عدم آزار: همیشه فاصله مناسب رو از حیوانات حفظ کنید و هرگز سعی نکنید اون ها رو اذیت کنید یا دنبالشون بدوید.
5. حمل نکردن زباله: طبیعت خونه ماست و باید تمیز نگهش داریم. هر زباله ای که با خودتون می برید، برگردونید و تو سطل های زباله بندازید. حتی یه پوست میوه هم میتونه به چرخه غذایی حیوانات آسیب بزنه.
6. عدم آسیب به پوشش گیاهی: از کندن گل ها و شکستن شاخه های درختان خودداری کنید. هر گیاهی تو طبیعت یه نقش مهم داره.
7. آتش روشن نکردن: اگه مجبور به روشن کردن آتش شدید، حتماً از محل های مخصوص و امن استفاده کنید و قبل از ترک محل، از خاموش شدن کامل آتش مطمئن بشید.

نتیجه گیری: مسئولیت ما در قبال این بهشت زمینی

پارک ملی گلستان فقط یه اسم توی نقشه نیست؛ قلب تپنده طبیعت ایرانه، گنجینه ای بی نظیر از گونه های جانوری و گیاهی پارک ملی گلستان که هر کدومشون داستان بقا و زندگی دارن. از پلنگ های پنهانکار گرفته تا درختان کهنسال هیرکانی، اینجا یه دانشگاه بزرگ برای یادگیری و تماشا کردن معجزه های طبیعته. ما به عنوان بازدیدکننده یا حتی کسی که فقط از دور درباره این پارک می خونه، یه مسئولیت بزرگ داریم: این میراث جهانی رو برای خودمون و نسل های بعد حفظ کنیم. اجازه ندیم جاده ها، زباله ها یا شکارچی ها، این بهشت رو از بین ببرن. هر کدوم از ما می تونیم یه سفیر برای حفاظت از گلستان باشیم، فقط کافیه با آگاهی و احترام باهاش برخورد کنیم و ارزش این تنوع زیستی بی مانند رو درک کنیم. این پارک منتظر ماست تا زیبایی هاش رو با چشم های پر از تحسین ببینیم و در حفظش سهیم باشیم.