نجات زندگی با ذخایر ژنتیکی و سلول های بنیادی

ذخایر زیستی و ژنتیکی میراث گرانبهایی از طبیعت هستند که قرن ها در دامن زمین تکامل یافته اند. این منابع نه تنها ضامن پایداری زیست بوم ها و امنیت غذایی ما هستند بلکه پایه و اساس بسیاری از دستاوردهای علمی دارویی و بیوتکنولوژیک را نیز تشکیل می دهند. گیاهان دارویی که بیماری ها را درمان می کنند نژادهای مقاوم دام و طیور که امنیت غذایی را تقویت می کنند میکروارگانیسم هایی که در صنایع تخمیری و داروسازی نقش کلیدی دارند همگی بخشی از این ثروت عظیم اند.

در دنیای امروز با افزایش تغییرات اقلیمی تخریب زیستگاه ها و انقراض گونه ها حفظ این ذخایر بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد. در ایران به عنوان یکی از غنی ترین کشورهای جهان از نظر تنوع زیستی مسئولیت ما در حفاظت از این گنجینه طبیعی دوچندان است. ثبت شناسایی ذخیره سازی و بهره برداری پایدار از این منابع نیازمند همکاری بین المللی حمایت های قانونی و مشارکت علمی گسترده است.

روز ملی ذخایر زیستی و ژنتیکی فرصتی است تا اهمیت این منابع را یادآور شویم تلاش های علمی در این زمینه را ارج نهیم و به سمت برنامه ریزی های راهبردی برای حفاظت و بهره برداری هوشمندانه از آن ها گام برداریم. این روز یادآور این حقیقت است که سرمایه های ژنتیکی نه فقط برای امروز بلکه برای آیندگان نیز حیاتی اند. اگر امروز هوشمندانه عمل نکنیم فردا ممکن است بسیاری از این گونه های ارزشمند را برای همیشه از دست دهیم.

حفظ ذخایر ژنتیکی فرایندی هزینه بر است

محمدحسین نصراصفهانی رئیس پژوهشکده زیست فناوری و بنیانگذار مرکز باروری و ناباروری اصفهان به امسیرو می گوید: پژوهشکده های سلول های بنیادی تولیدمثل و زیست فناوری هر یک در حوزه تخصصی خود نقش مهمی در توسعه علم زیستی و پزشکی دارند.

وی با بیان اینکه یکی از مهم ترین دستاوردهای پژوهشکده زیست فناوری رویان اصفهان که وابسته به جهاد دانشگاهی است موفقیت در شبیه سازی حیوانات بوده که در سطح ملی و بین المللی بازتاب گسترده ای داشته است می افزاید: این فناوری علاوه بر پیشرفت های علمی ظرفیت بالایی برای حفظ گونه های در حال انقراض دارد.

رئیس پژوهشکده زیست فناوری اصفهان ادامه می دهد: ما توانسته ایم با ذخیره سازی سلول های حیوانات در حال انقراض گامی مهم در حفظ تنوع زیستی ایران برداریم. نمونه ای از این کار ذخیره سازی سلول های قوچ پا میشلو است. در این روش حتی از یک نمونه کوچک مانند چند سلول مو یا تکه ای از پوست می توان سلول ها را تکثیر کرده در دمای حدود ۱۹۶- درجه سانتی گراد فریز نمود و در آینده برای شبیه سازی استفاده کرد.

نصراصفهانی با بیان اینکه یکی از مهم ترین کاربردهای این فناوری امکان حفظ و حتی بازسازی یوز ایرانی است اظهار می کند: اگر یک یوز به هر دلیلی اعم از کهولت سن تصادف یا مشکلات هنگام تولد از بین برود سلول های آن می توانند ذخیره شده و در آینده برای تحقیقات و شبیه سازی به کار گرفته شوند. نمونه موفق این فناوری را در شبیه سازی بین گونه ای دیده ایم جایی که توانستیم قوچ را با استفاده از تخمک و رحم گوسفند اهلی بازسازی کنیم. بنابراین این امید وجود دارد که بتوان بسیاری از گونه های در حال انقراض را حفظ کرد و حتی برخی را دوباره به طبیعت بازگرداند.

وی با اشاره به اینکه در ایران مراکز مختلفی در زمینه ذخایر ژنتیکی فعالیت می کنند می افزاید: یکی از مهم ترین آن ها مرکز ذخایر ژنتیک جهاد دانشگاهی است که تلاش کرده بانکی از رده های گیاهی جانوری و سایر منابع زیستی ایجاد کند. این مرکز علاوه بر شناسنامه دار کردن گونه های زیستی زمینه را برای تحقیقات آینده فراهم می کند و نقش اساسی در مدیریت ذخایر ژنتیکی کشور دارد.

بنیانگذار مرکز باروری و ناباروری اصفهان می گوید: حفظ ذخایر ژنتیکی فرایندی هزینه بر است. این فرایند شامل شناسایی و نمونه گیری از حیوانات در حال انقراض فریز کردن سلول ها در شرایط خاص و نگهداری طولانی مدت در دمای بسیار پایین است. یکی از چالش های اساسی هزینه های بالا برای نگهداری نمونه ها است. نگهداری در تانک های ازت مایع مستلزم شارژ روزانه ازت مایع است که هر تانک می تواند روزانه ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار تومان هزینه داشته باشد. این هزینه ها باعث شده که بسیاری از مراکز علی رغم علاقه و توان علمی در اجرای این پروژه ها با محدودیت مواجه شوند.

نصراصفهانی بیان می کند: تکنولوژی شبیه سازی و ذخیره سازی ژنتیکی فرصتی ارزشمند برای حفظ تنوع زیستی ایران فراهم کرده است. با سرمایه گذاری در این حوزه می توان حیوانات در حال انقراض را حفظ و حتی احیا کرد اما برای موفقیت در این مسیر حمایت های مالی و توسعه زیرساخت ها ضروری است. هرچند چالش های مالی وجود دارد اما دستاوردهای علمی و زیست محیطی این حوزه اهمیت تلاش برای حفظ ذخایر زیستی و ژنتیکی را دوچندان می کند.

بزرگ ترین ظرفیت ذخیره سازی خون بند ناف در خاورمیانه را در اختیار داریم

مرتضی ضرابی مدیرعامل بانک خون بند ناف رویان نیز با بیان اینکه خون بند ناف به عنوان یک منبع غنی از سلول های بنیادی خون ساز شناخته می شود. به امسیرو می گوید: این خون همان خونی است که در بند ناف و جفت جریان دارد و سرشار از سلول های بنیادی خون ساز است که در صورت جمع آوری می تواند در درمان بیماری هایی با منشأ خونی مورد استفاده قرار گیرد.

وی می افزاید: سلول های بنیادی خون ساز از منابع مختلفی مانند مغز استخوان خون محیطی و خون بند ناف قابل جمع آوری هستند اما خون بند ناف به دلیل دسترسی آسان ایمنی بالا و نیاز نداشتن به جراحی به عنوان یکی از منابع ارزشمند مورد توجه قرار گرفته است. این خون که در دوران بارداری ارتباط حیاتی میان مادر و جنین را برقرار می کند می تواند در درمان بیماری هایی مانند سرطان های خون تالاسمی نقص های سیستم ایمنی و کم خونی های مادرزادی مورد استفاده قرار گیرد. خوشبختانه تاکنون ده ها پیوند موفق با استفاده از این سلول ها برای بیماران مبتلا به بیماری های خونی انجام شده است.

مدیرعامل بانک خون بند ناف رویان ادامه می دهد: دستاوردهای پژوهشگاه رویان در زمینه ذخیره سازی و استفاده از سلول های بنیادی خون بند ناف شامل موارد متعددی است. ما توانسته ایم بزرگ ترین ظرفیت سلول های بنیادی خون ساز را در کشور ایجاد کنیم و بیش از ۲۳۰ هزار نمونه خون بند ناف را از سراسر کشور جمع آوری و ذخیره کنیم.

ضرابی بیان می کند: در حال حاضر بزرگ ترین ظرفیت ذخیره سازی خون بند ناف در خاورمیانه را در اختیار داریم به طوری که هیچ یک از کشورهای منطقه چنین ظرفیتی را دارا نیستند. علاوه بر این یک بانک جامع از سلول های بنیادی از منابع مختلف تأسیس شده که شامل سلول های بنیادی مزانشیم مشتق از بند ناف پالپ دندان مغز استخوان و خون محیطی است. این سلول ها در مراکز پیوند مورد استفاده قرار گرفته و تاکنون نزدیک به ۵۰ پیوند موفق برای درمان بیماری های خونی در اطفال و بزرگسالان انجام شده که تأمین این سلول ها توسط شرکت فناوری رویان صورت گرفته است. از جمله مهم ترین دستاوردها ایجاد یک ظرفیت سلولی غنی و متنوع از نظر ژنتیکی است که از قومیت های مختلف سراسر کشور جمع آوری شده و به عنوان یک منبع ارزشمند برای پیوند سلولی مورد استفاده قرار گرفته است.

وی با بیان اینکه در خصوص ذخیره سازی خون بند ناف توصیه می شود تمام خانواده هایی که در آستانه تولد فرزند هستند از این فرصت استفاده کنند زیرا این منبع سلولی در آینده می تواند برای خود کودک یا سایر افراد با تطابق ژنتیکی مناسب مورد استفاده قرار گیرد خاطرنشان می کند: این اقدام ظرفیت سلولی مناسبی را برای ارتقای سلامت جامعه فراهم می کند. علاوه بر این خانواده هایی که دارای فرزند مبتلا به بیماری های خونی یا ژنتیکی هستند به طور ویژه باید از فرصت ذخیره سازی خون بند ناف فرزند بعدی خود بهره ببرند. بسیاری از پیوندهای موفقی که تاکنون انجام شده مربوط به پیوندهای خواهر و برادری بوده که فرصتی برای استفاده از سلول های بنیادی برای درمان بیماری ها فراهم کرده است.

مدیرعامل بانک خون بند ناف رویان در پاسخ به این سؤال که آیا سلول های بنیادی خون بند ناف می توانند در آینده برای بیماری های غیرخونی نیز مورد استفاده قرار گیرند می گوید: در حال حاضر بیش ترین کاربرد این سلول ها برای درمان بیماری های خونی است اما تحقیقات نشان داده که این سلول ها پتانسیل درمان بیش از ۸۰ نوع بیماری مختلف را دارند.

ضرابی می افزاید: وقتی صحبت از سلول های بنیادی بند ناف می شود منظور دو دسته سلول بنیادی خون ساز و سلول های بنیادی مزانشیم است. امروزه کارآزمایی های بالینی متعددی در سراسر جهان در حال انجام است تا از این سلول ها در درمان دیابت نوع ۱ سکته های مغزی سکته های قلبی بیماری های ارتوپدی و بیماری های خودایمنی استفاده شود. یکی از ویژگی های مهم سلول های بنیادی مزانشیم خاصیت تنظیم کنندگی سیستم ایمنی (ایمنومدولیشن) است که باعث شده این سلول ها برای درمان بیماری های خودایمنی مورد توجه قرار گیرند.

وی با بیان اینکه در ایران نیز کارآزمایی های بالینی مختلفی با استفاده از سلول های بنیادی خون بند ناف و بافت بند ناف آغاز شده است اظهار می کند: تاکنون کارآزمایی های بالینی فاز ۱ و ۲ برای درمان کودکان مبتلا به فلج مغزی و اوتیسم انجام شده است. همچنین کارآزمایی هایی برای درمان آرتروز بیماری ALS در بزرگسالان و دیابت در کودکان آغاز شده و به زودی فازهای بعدی آن اجرا خواهد شد.

پایان خبر امسیرو