محبعلی: برای ایران موضوع بحرین با عربستان جداست/ روابط یکجانبه دیگر جواب نمی دهد/ موضع منطقه ای اسراییل ضعیف شده است

مهسا مژدهی: کشورهای عربی برای شرکت در مراسم تشییع حجت الاسلام ابراهیم رییسی سنگ تمام گذاشتند. اعراب حاشیه خلیج فارس برخی از مهم ترین مقامات و فرستاده های خود را برای اعلام تسلیت به تهران فرستادند و در این بین پیام هایی از همدلی با تهران و تمایل به ایجاد روابط گسترده تر با خود داشتند. یکی از مهم ترین اتفاقاتی که در یک هفته اخیر افتاد، اعلام تمایل بحرینی ها برای برقراری مجدد روابط و حل و فصل مشکلات با ایران بود. بیش از یک دهه است که تهران و منامه روابط سیاسی و دیپلماتیک خود را قطع کرده اند. اما حضور وزیرخارجه بحرین در تهران برای شرکت در مراسم تشییع از یک طرف و بعد درخواست پادشاه این کشور از پوتین برای میانجیگری میان تهران و منامه از طرف دیگر نشان داد که این کشور عزم خود را برای حل مسایل جمع کرده است. اما حل و فصل تمام مسایل میان ایران و کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس نه امری فوری و بدون مشکل بلکه روندی است طولانی مدت و نیازمند ثبات قدم از سوی همه طرف ها.

در امسیرو با قاسم محبعلی مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت خارجه در خصوص پیام کشورهای عربی به ایران به گفتگو نشسته ایم:

پس از شهادت ابراهیم رییسی ما شاهد حضور پررنگ مقامات رده بالای عربی در تهران برای مراسم تشییع رییس جمهور بودیم. حضور این مقامات چه پیامی برای تهران داشت؟

کشورهای عربی به خصوص پس از تحولات غزه تحت فشار افکار عمومی جهان عرب هستند. آنها تمایل دارند به نوعی از نظر تبلیغاتی حوزه خودشان را بهبود ببخشند. همچنین شاید فکر می کنند که بعد از آن حادثه تحولاتی در سیاست خارجی ایران رخ بدهد و با نزدیکی با تهران کمک کنند تا روابط ایران با کشورهای منطقه و سیاست هایش بهبود پیدا کند. البته باید به اتفاقی که بین ایران و اسراییل رخ داد هم توجه داشت. اتفاقی که افتاد و مدیریتی که صورت گرفت اولا جایگاه ایران را در منطقه نشان داد و در ثانی نشان داد که ایران نمی خواهد وضعیت را بهم بریزد و جنگ در غزه را گسترش دهد. این موضع هم مورد استقبال کشورهای عربی و حتی مورد استقبال اروپایی ها و آمریکایی ها در شرایط فعلی است.

کشورهایی مانند بحرین، امارات و تونس روابط چندانی را در سال های اخیر با ایران نداشته اند. با همه اینها؛ در همین مدت اخیر تمایل خود را برای برقراری ارتباط با ایران نشان داده اند. این چرخش ناگهانی چه علتی دارد؟ آنها حتی پس از آنکه عربستان روابط خود را با تهران عادی سازی کرد هم قدمی به سمت ایران برنداشته بودند. آیا می توان گفت شاهد روابط جدید در خاورمیانه هستیم یا صرفا در شرایط فعلی برای ایران این کشورها به نحوی می خواهند صرفا مودبانه عمل کنند.

موضوع بحرین از امارات و عربستان جداست. البته روابط عربستان و ایران اهمیت کلیدی در منطقه خلیج فارس دارند. این دو کشور با وجود اینکه ارتباط خود را با تهران برقرار کرده اند تغییری در مواضع خود با ایران و سیاست های اساسی خود نداشته اند. امارات درمورد جزایر ایرانی مواضع خود را حفظ کرده است. بحرین از این قافله عقب مانده بود و به نظر می رسد می خواهد روابط دیپلماتیک خود را حداقل با ایران احیا کند. اما اینکه انتظار داشته باشیم سیاست های اصلی آنها تغییر کند، احتمالا انتظار بالایی است. به اضافه اینکه آنها هم یاد گرفته اند که بتوانند در شرایط فعلی دنیا که همه دنبال روابط متوازن هستند، همان کار را دنبال کنند که همزمان با چین و ایران و امریکا همکاری کرده و مناسبات خود را با همه طرف های بین المللی و بازیگران منطقه ای داشته باشند و در شرایط مناسب بتوانند از مناسبات و رقابت های بین بازیگران حداکثر بهره برداری را بکنند. ایران هم به چنین سیاستی نیاز دارد و باید با همه طرف های بین المللی ارتباط داشته باشد. چرا که روابط یک جانبه دیگر جواب نمی دهد.

به بحرین برگردیم. سخنان رهبران این کشور و درخواست آنها از پوتین برای پادرمیانی نشان می دهد که برای برقراری روابط با تهران مصرتر از آن هستند که پیش از این به نظر می رسید. آیا روابط به همان سرعتی که بحرینی ها می گویند به سروسامان می رسد یا باید یک سری روندهای دیپلماتیک و آشتی ها سر بگیرد؟

طبیعی است که مواضع اعلامی با مواضع اعمالی همیشه اختلاف فاز دارد. احتمالا بحرینی ها اگر مذاکرات دوجانبه ای صورت بگیرد یا واسطه ای وجود داشته باشد انتظارات خود را بیان خواهند کرد. یکی از مسایل بحرین این است که مخالفان دولت منامه در ایران حضور دارند که حتما بحرینی ها می خواهند تا ایران به این موضوع رسیدگی کند. از طرف دیگر هم می خواهند تا احتمالا ایران از حمایت شیعیان بحرین دست بردارد. ایران هم می خواهد تا منامه سیاست های خودش را معتدل تر کند. آنها روابط راهبردی با اسراییل دارند و در عین حال می خواهند روابط خود را با ایران متعادل کنند و حداکثر بهره را ببرند. موضع منطقه ای اسراییل با وقایع اخیر تضعیف شده و بحرین می تواند از هر دو طرف امتیاز بگیرد. همه کشورها دنبال منافع ملی و منافع حاکمیتی خود هستند. چرا که به دنبال تامین امنیت خود و سرزمین خود هستند. باید ببینیم اگر مذاکراتی سر بگیرد باید ببینیم چه مواضعی مطرح می شود. در ابتدا مهم این است که روابط دیپلماتیک احیا شود و بعد کشورها مواضع و منافع خود را مطرح کرده و روابط را توسعه می دهند.

چشم انداز روابط ایران با کشورهای عربی همسایه را چگونه ارزیابی می کنید؟ تهران کماکان حتی با عربستان بر سر موضوعات فراوانی از جمله تامین امنیت در خاورمیانه دچار اصطکاک است. با همه اینها، پایتخت های عربی مایلند تا حداقل در ظاهر به حل مشکلات خود با تهران به عنوان کشوری غیرعربی اما مسلمان بپردازند. از طرف دیگر امسال ممکن است تغییراتی در سیاست ایالات متحده ایجاد شود و جمهوری خواهان بار دیگر به کاخ سفید برگردند. معمولا روابط کشورهای عربی نزدیک به واشنگتن با ایران تابعی از روابط ایالات متحده با تهران است. اگر جمهوری خواهان بتوانند آرای مردم امریکا را به خود جلب کنند، آیا ممکن است این تحرکات برای نزدیکی ایران با کشورهایی مثل امارات و بحرین، متوقف شود؟

سیاست ها مقطعی هستند. انتخابات آمریکا در نوامبر هست و مساله چگونگی پایان جنگ در غزه هم هست. موضوع اوکراین هم وجود دارد. اینها به نوعی مسایل امنیتی هستند. فرض کنید جمهوری خواهان سرکار بیایند و جنگ غزه و جنگ اوکراین به همین شکل باشد، مناسبات تغییر خواهد کرد. در این فرصت چند ماهه از حضور بایدن در کاخ سفید، کشورهای عربی می خواهند وضعیت را رصد کنند تا اگر اتفاقی افتاد؛ برای تغییرات جدید آمادگی داشته باشند.

311312